Thế giới âm thanh từ đất

Tìm về gốc để hiểu nhạc cụ

GOm Show - Âm thanh từ gốm, do nhóm nghệ sĩ Đàn Đó thực hiện, đang cho thấy một cách “gặp gỡ” rất Việt giữa truyền thống và hiện đại. Các tiết mục “Quay về”, “Thời đó”, “Xuôi dòng”, “Tìm Hani”… như theo một chuyến lữ hành âm nhạc băng qua Tây Bắc, Tây Nguyên, Nam Trung Bộ. Những làn điệu, tiết tấu và tiếng nói dân tộc M’Nông, Ê Đê, Hà Nhì, Lô Lô... là hơi thở của toàn bộ câu chuyện. Điều đặc biệt, chương trình đặt chất liệu gốm ở vị trí trung tâm, để gốm vừa là nhạc cụ, vừa là cảm hứng nghệ thuật.

Theo nghệ sĩ trẻ Trần Quốc Thịnh, điểm nhấn đầu tiên nằm ở hệ nhạc cụ chế tác từ gốm như sáo nước gồm nhiều ống sáo đặt trong chum, sử dụng áp lực dòng nước như pit-tông đẩy khí qua lỗ định âm để tạo cao độ theo chiều dài ống. Độ sâu của mặt nước quyết định trường độ ngân. Cùng với đó là đàn niêu; chum định âm (được nhóm thiết kế âm sắc); chuông, chiêng sành bằng đất nung; các bộ gõ kết hợp gốm với săm xe máy để tạo dải âm sắc lạ tai và đàn thuyền được biến tấu từ đàn tranh... Những vật dụng vốn quen thuộc trong đời sống thường ngày bỗng “biết hát”, dựng lên một miền âm thanh vừa thô mộc, vừa tinh xảo.

Điểm nhấn thứ hai mà Quốc Thịnh chia sẻ, đó là sự góp mặt của nhiều cá tính âm nhạc rất trẻ nhưng cùng chung niềm đam mê với âm hưởng dân tộc đã tạo nên Gom. Từ nhóm nhỏ 5 người dự án đã mở rộng thành một cộng đồng nghệ sĩ. Người xuất thân học viện, người đi từ truyền thống gia đình (ca trù, chèo…), người tay ngang nhưng đam mê, khi “trộn” lại, mỗi cá tính là một mảng màu. Ngay như nghệ sĩ Trần Quốc Thịnh (23 tuổi) không học âm nhạc chính quy, nhạc cụ gốc là guitar với nền tảng phương Tây. Thịnh bước vào GOm bằng sự tò mò về âm nhạc dân gian vốn đứt quãng trong nhận thức của thế hệ internet. “Ở GOm, bọn em được học từ gốc, từ chính các nghệ nhân. Khi hiểu cách người ta sống, làm nông, yêu đương, hát và nhảy trong lễ hội, mình mới hiểu vì sao nhạc cụ lại như thế, giai điệu lại như thế”, Thịnh kể.

Một tiếng mà tưởng chỉ 5 phút

Khán giả rời buổi diễn với những cảm xúc khác nhau, chị Đỗ Hương Giang (Hà Nội) chia sẻ, đây là lần đầu tiên được xem một chương trình mà chỉ dùng toàn nhạc cụ với chất liệu rất đơn sơ trong đời sống thường ngày nhưng đã tạo nên một thứ âm nhạc rất tuyệt vời. Các tiết mục có cả nét hiện đại ngay trong chất truyền thống, cùng ánh sáng và những điệu nhảy, đặc biệt là nét vui nhộn ở các bạn trẻ đã làm nên một chương trình âm nhạc thật cuốn hút. Đặc biệt, chị Giang ấn tượng với tiếng ca réo rắt vang vọng và đậm chất thiền trong tiết mục “Tìm Hani”, nghe rất xúc động.

Được biết “Tìm Hani” là câu chuyện rẽ vào một mạch rất nên thơ. Từ một bản ghi trong tuyển tập “Vietnam: Musiques des Montagnards” (phát hành năm 1997 tại Pháp, được thu thanh trong giai đoạn 1958-1997) có một khúc hát đối của người Hà Nhì (Hani). Các nghệ sĩ bước vào cuộc hành trình khó khăn “Tìm Hani”, bởi người Hà Nhì không có chữ viết, gia phả, tri thức và kinh nghiệm sống đều được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Họ lần theo ký ức cộng đồng Hà Nhì để hiểu nghĩa lời ca, phong tục hát đối, hát giao duyên của các chàng trai, cô gái. Những âm thanh “mờ xa” được đưa về đời sống hôm nay: “Phải có duyên mới được gặp người mình thương…/Nếu em cũng yêu anh, nếu em muốn bên anh…/Hãy lấy nhau vào mùa xuân hoa nở...”.

Quan sát từ góc độ nghề nghiệp, Klain một nghệ sĩ người Trung Quốc cho biết, âm nhạc Việt Nam và Trung Quốc có nhiều nét tương đồng, nhưng anh thích cách mỗi người trong nhóm nhạc đều có thể sử dụng thành thạo được tất cả các nhạc cụ của dàn nhạc, đây một thử thách rất thú vị. Một nghệ sĩ có thể biểu diễn bằng nhiều nhạc cụ với biểu cảm linh hoạt. Điều đó tạo ra nhịp điệu sân khấu rất riêng.

Còn Nise (Saint Louis, Missouri, Mỹ), người từng đi xem từ Broadway, K-pop đến show của Beyoncé cho biết, tôi không nghĩ mình sẽ được đưa vào một thế giới âm nhạc như thế, nơi đồ gốm và vật dụng gia đình tạo nên dàn nhạc. Một tiếng đồng hồ mà tưởng chỉ 5 phút.

Hành trình của Gom góp vào câu chuyện nối dài giá trị văn hóa dân tộc theo cách phù hợp với đời sống hôm nay. Những chương trình nghệ thuật dân tộc độc đáo như thế sẽ định vị Hà Nội là điểm hẹn văn hóa, nơi du khách có thể nghe chứ không chỉ ngắm di sản trong tủ kính.