Tiếp sức tư nhân phát huy giá trị cổ vật

Từ một triển lãm gây ngạc nhiên

Từ ngày 18/1 đến 18/2, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trưng bày nhiều hiện vật quý thuộc bộ sưu tập của nhà sưu tập Nguyễn Văn Kính. Lần đầu tiên, công chúng được chiêm ngưỡng chiếc trống đồng Đông Sơn tuyệt đẹp, niên đại thế kỷ III - II trước Công nguyên (TCN) vừa được công nhận là bảo vật quốc gia trong đợt thứ 13, năm 2024.

Trước đó, ông Kính đã dành nhiều thời gian, công sức và kinh phí để sưu tập các hiện vật văn hóa Đông Sơn. Bộ sưu tập của ông đã có hơn 200 hiện vật trong đó có đến 4 bảo vật quốc gia là các trống đồng, thạp đồng Đông Sơn, được công nhận qua các đợt từ năm 2020 đến nay. Từ trước, công chúng thường được chiêm ngưỡng trống đồng, thạp đồng Đông Sơn trong Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Cuộc trưng bày các bảo vật quốc gia thuộc bộ sưu tầm tư nhân của KS Nguyễn Văn Kính đã gây ngạc nhiên.

Trong những năm gần đây, số lượng hiện vật trong các bộ sưu tập tư nhân được công nhận là bảo vật quốc gia đã tăng đáng kể. Các nhà sưu tập Nguyễn Văn Kính, Lương Hoàng Long, Nguyễn Thế Hồng, Trần Đinh Thăng, Phạm Gia Chi Bảo… lưu giữ nhiều bảo vật quốc gia trong bộ sưu tập của mình. Bộ sưu tập An Biên của ông Trần Đình Thăng (thành phố Hải Phòng) có đến 18 hiện vật là bảo vật quốc gia, đã được trưng bày nhiều lần ở các bảo tàng. Những bảo tàng ngoài công lập và các bộ sưu tập tư nhân đang lưu giữ một lượng hiện vật khá phong phú, có sức hấp dẫn độc đáo. Đây là những mảnh ghép bổ sung cho hệ thống bảo tàng công lập, tạo thêm cơ sở cho công chúng được tiếp cận, thưởng lãm những di sản, di vật văn hóa quý giá của dân tộc, góp thêm nhiều điểm đến văn hóa thu hút khách thăm.

Để các hiện vật kể thêm nhiều câu chuyện

Công chúng quan tâm, muốn/cần được biết những giá trị của các hiện vật. Đó cũng là lẽ thường tình. Nhưng những câu chuyện về các nẻo “đường đi” của các hiện vật đó trước khi hiện diện trước công chúng thậm chí còn thú vị hơn. Chỉ nêu thí dụ ngay gần: Ấn vàng “Hoàng đế chi bảo” lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng (TP Từ Sơn, Bắc Ninh) được công nhận là bảo vật quốc gia trong đợt 13, năm 2024. Nhưng từ năm 2023, câu chuyện chiếc ấn lưu lạc hơn 70 năm, trải qua quá trình hơn một năm đấu tranh rồi đấu giá thành công tại Pháp, được ông Nguyễn Thế Hồng, giám đốc bảo tàng, đưa về Việt Nam, là sự kiện văn hóa gây xôn xao mà nhiều người muốn biết.

Nhưng câu chuyện về các hiện vật không chỉ dừng ở các bảo vật quốc gia mà còn rộng hơn rất nhiều. Các hiện vật dù chỉ thông thường nhưng cũng ẩn chứa những giá trị tinh thần quý giá. Mỗi hiện vật kể những câu chuyện độc đáo, thú vị của riêng nó. Anh Mẫn Phong Sơn, sinh ra ở Bắc Ninh, nhưng sau hơn 20 năm sưu tập hiện vật văn hóa Tây Nguyên bằng niềm đam mê đã đầu tư xây dựng Bảo tàng Ama H’Mai tại Buôn Mê Thuột. Bảo tàng trưng bày và kể với du khách từng câu chuyện của mỗi cái chiêng, mỗi cái ná, cái giáo, cái khiên, mỗi tấm thổ cẩm, ché rượu cần… Anh Sơn kể: “Mỗi hiện vật dù lớn hay nhỏ, đơn giản hay kỳ công đều chứa cả ký ức kỷ niệm, cả cách thức chế tạo, cả tính thiêng và công dụng hằng ngày… Đó là những câu chuyện văn hóa - dân tộc học bản địa, thuần phác, cảm động và thú vị. Tôi muốn khách đến với bảo tàng của tôi được nghe những câu chuyện đó, biết những nét độc đáo trong phong tục của đồng bào và phần nào có thể tham gia giao lưu với đồng bào…”.

Câu chuyện của anh Mẫn Phong Sơn cũng là chuyện về xu hướng phát triển mô hình bảo tàng sinh thái - do cộng đồng và của cộng đồng, bảo vệ được di sản tại nơi nó sinh ra cùng với văn hóa tinh thần của cộng đồng trong mối liên quan với buôn, rẫy, với cây trồng, vật nuôi, với rừng núi và sông suối. Ở đó lưu truyền các tri thức bản địa, những tập quán và truyền thống văn hóa bên cạnh phong cảnh, cấu tạo địa chất, hệ động thực vật, các công trình kiến trúc… Tất cả đều được xem như những “sưu tập hiện vật” của bảo tàng.

Mỗi hiện vật đều quý giá và cần nâng niu trân trọng. Đằng sau hiện vật, mỗi câu chuyện đều lấp lánh giá trị. Trong xu hướng huy động nhiều nguồn lực để phát huy, phát triển văn hóa, chúng ta mở rộng, khuyến khích xã hội hóa công việc bảo tồn, bảo tàng để công chúng có thể biết nhiều hơn về các hiện vật quý và cả những câu chuyện thú vị về hiện vật.