Không chỉ nói “xanh” trong chất liệu như sợi tái chế, cotton hữu cơ, da thực vật hay vải từ tre, gỗ… mà còn là “xanh” trong tư duy sản xuất như giảm lãng phí, tiết kiệm năng lượng và tôn trọng người lao động.
Trước thách thức về môi trường, khái niệm thời trang bền vững không còn là khẩu hiệu mà đã trở thành xu hướng phát triển toàn cầu. Tại Việt Nam, dù thời trang nhanh vẫn áp đảo, nhưng ngày càng nhiều nhà thiết kế và thương hiệu trẻ chọn con đường bền vững, hướng tới giá trị dài lâu thay vì chạy theo vòng đời xu hướng ngắn ngủi.
Xu thế tất yếu của sự phát triển
Tại tọa đàm “Tương lai Thời trang - Đối thoại về Phát triển Bền vững” do Đại sứ quán Đan Mạch tại Việt Nam phối hợp Net Zero Việt Nam tổ chức, nhiều chuyên gia quốc tế khẳng định, phát triển bền vững không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tồn tại của ngành thời trang hiện đại.
Theo bà Alexandra Mornet, Giám đốc Phát triển bền vững và chuỗi cung ứng tại thương hiệu trang sức nổi tiếng Pandora (Đan Mạch), câu chuyện đổi mới bền vững trong chế tác trang sức của Pandora cho thấy một hướng đi cụ thể khi chuyển từ kim cương khai thác sang kim cương nuôi cấy trong phòng thí nghiệm. Từ năng lượng tái tạo và kim loại tái chế, đội ngũ nghiên cứu đã tạo ra một chiếc nhẫn kim cương 1 carat có lượng phát thải tương đương một chiếc quần jean. Phải mất ba năm nghiên cứu, thử nghiệm để minh chứng cho khả năng kết hợp giữa vẻ đẹp, giá trị và trách nhiệm môi trường. Quan trọng hơn, dự án không chỉ có lợi cho Pandora, mà còn kéo nhà cung cấp cùng thay đổi, mở rộng tỷ lệ tái chế, cải tiến quy trình, tạo tác động hệ thống vượt ra ngoài một thương hiệu.
Ở cấp độ sàn diễn, Tuần lễ Thời trang Copenhagen (CPHFW) là đơn vị tiên phong đưa tiêu chí bền vững vào quy trình tuyển chọn thương hiệu. “Chúng tôi không chỉ đánh giá thiết kế, mà còn soi chiếu các hành động bền vững của thương hiệu. Trách nhiệm xã hội và môi trường không còn là lựa chọn, mà là điều bắt buộc đối với các thương hiệu muốn trình diễn tại Tuần lễ Thời trang của chúng tôi”, bà Evelina Danielsson Valladares, Quản lý cấp cao về Bền vững của CPHFW, cho biết.
Khung tiêu chí bền vững của CPHFW được phát triển từ năm 2019 với hơn 80 hành động cụ thể trong sáu lĩnh vực trọng tâm. Đó là định hướng chiến lược, thiết kế, vật liệu thông minh, điều kiện lao động, tương tác người tiêu dùng và sản xuất trình diễn. Toàn bộ tiêu chí được công bố công khai trên website, để mọi thương hiệu đều có thể tham khảo và tự hoàn thiện.
Khi sáng tạo song hành cùng trách nhiệm
Ở Việt Nam, dù khái niệm thời trang bền vững còn mới, nhưng nhiều nhà thiết kế (NTK) đã chọn cho mình con đường “xanh” bắt đầu từ vật liệu bản địa và cộng đồng làng nghề. Theo NTK Vũ Thảo (sáng lập thương hiệu thời trang Kilomet109), thời trang bền vững không chỉ là một xu hướng toàn cầu mà còn là tiếng nói của trách nhiệm trước những thách thức môi trường và xã hội. Một thiết kế tốt hôm nay không chỉ dừng ở thẩm mỹ mà còn phải tạo sinh kế cho cộng đồng và lan tỏa thông điệp không tổn hại môi trường, duy trì bản sắc ngay trong sản phẩm đương đại, NTK Vũ Thảo nhấn mạnh.
Từ nhiều năm qua, thương hiệu Kilomet109 của Vũ Thảo theo đuổi hướng thiết kế bền vững thông qua hợp tác trực tiếp với các cộng đồng thủ công trên cả nước. Hiện thương hiệu đang làm việc với 7 cộng đồng dân tộc thiểu số gồm H’Mông, Nùng, Thái và Khmer. Quá trình sản xuất được thực hiện khép kín, từ trồng trọt, dệt vải, nhuộm tự nhiên đến chế tác, trang trí hoàn toàn không sử dụng hóa chất công nghiệp. Các sản phẩm mang chất liệu truyền thống nhưng có tính ứng dụng cao, phục vụ đời sống hiện đại và được xuất khẩu sang nhiều thị trường như Nhật Bản, Mỹ, Anh, Pháp, Ý và Singapore.
Ở khía cạnh truyền thông tri thức, theo bà Nguyễn Liên Chi, Giám đốc Nội dung, tạp chí ELLE Việt Nam, để phát triển thời trang bền vững tại Việt Nam, điều cần thiết trước hết là hình thành một tổ chức đa ngành với sự tham gia của các chuyên gia trong lĩnh vực thời trang, nghiên cứu và sản xuất. Tổ chức này có thể hoạt động dưới sự bảo trợ của Nhà nước, đóng vai trò kết nối và chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm cho các nhà thiết kế trẻ, doanh nghiệp nhỏ và các cộng đồng sản xuất thủ công; xây dựng chương trình cố vấn và các cuộc thi thiết kế để giúp thế hệ trẻ tiếp cận tri thức về sản xuất bền vững, học hỏi trực tiếp từ những người đi đầu trong ngành, bà Liên Chi đề xuất.
Bên cạnh nỗ lực từ cộng đồng nghề, chính sách Nhà nước cũng đóng vai trò quan trọng, từ ưu đãi thuế cho sản phẩm xanh, đến hỗ trợ nghiên cứu vật liệu mới và khuyến khích chuỗi cung ứng trong nước. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là xác định tiêu chí thế nào là bền vững. Việt Nam chưa có khung tiêu chí cụ thể, trong khi ngay cả thế giới vẫn còn nhiều tranh luận.
Việt Nam có lợi thế nguyên liệu bản địa từ bông, gai, đay, tơ tằm… đến mây tre, vỏ cây, cộng thêm kho tri thức nhuộm chàm, thảo mộc. Khi các NTK như Vũ Thảo đặt cộng đồng vào trung tâm chuỗi giá trị, sản phẩm không chỉ “xanh” mà còn đậm bản sắc, dễ truy xuất nguồn gốc và có tính công bằng lao động. Một làn sóng thiết kế trẻ đang tiếp nối hướng đi này khi họ đều sử dụng vật liệu tái chế, tồn kho, xử lý rác thải thời trang và hợp tác với các làng nghề.
NTK Vũ Thảo cho rằng, Việt Nam có thể biến thời trang bền vững thành lợi thế cạnh tranh quốc tế nhờ nguồn nguyên liệu tự nhiên phong phú, đội ngũ thợ thủ công lành nghề và nền nông nghiệp lâu đời. Tri thức dân gian dù mai một vẫn được duy trì trong nhiều cộng đồng. Người Việt còn có thói quen “rất xanh” đó là tận dụng, tái chế, gia cố đồ cũ thay vì vứt bỏ. Nét văn hóa tiết kiệm, trân trọng vật liệu giúp quá trình chuyển sang thời trang bền vững ở Việt Nam diễn ra đồng loạt và đa chiều hơn. Quan trọng hơn, nhận thức của người tiêu dùng Việt về thời trang thân thiện môi trường ngày càng rõ rệt, NTK Vũ Thảo chia sẻ.
