Háo danh, hư danh và đua kỷ lục

1. Còn chưa xa, thói hư danh ở Việt Nam đã “gây chấn động” với phong trào “Chung tay vì niềm tự hào đất nước”^[1] bầu chọn Vịnh Hạ Long là một trong “7 kỳ quan mới” (New Seven Wonders) của thế giới. Thực chất đây không phải của một dự án của một chính phủ hay tổ chức có uy tín nào mà chỉ là một hình thức kinh doanh trên internet theo ý tưởng của ông Bernard Weber qua trang web: https://www.new7wonders.com/. Mặc dù trước đó khá lâu, ngày 20/6/2007, UNESCO đã phải ra một thông cáo báo chí, rằng họ không liên quan, không có liên kết và không hề ghi nhận việc làm của ông Weber và phê phán danh sách 7 kỳ quan mới của thế giới^[2] (!). Năm 2012, dư luận xôn xao vì Việt Nam có “Thơ Thiền dự giải Nobel” nhưng ngay sau đó đã bị phát hiện là thơ sao chép^[3]. Nhiều doanh nhân lại tạo ra các danh xưng “nhà thơ thế giới”, “Nobel văn học” dành riêng cho Việt Nam^[4] (! ?)…

Để đáp ứng nhu cầu bằng cấp “ngoại quốc”, “Trường đại học Kỷ lục Thế giới World Records University - WRU”^[5] (!) đã ra đời. Nó có tên miền của Vương quốc Anh nhưng trụ sở lại ở Ấn Độ và trên website đăng ảnh nhiều người Việt Nam được cấp bằng tiến sĩ. Trường không có các thiết chế “khoa” hay “bộ môn” như mọi trường đại học khác. Nhưng trường này cấp bằng tiến sĩ mà không cần học. Muốn có bằng “nghiên cứu sinh” chỉ cần đóng phí 150 nghìn rupee (khoảng 2.000 USD). Đây là một tổ chức “giống như đại học” với mục tiêu chính là cấp bằng (giả) để thỏa mãn danh (hão) cho những người thích oai và chịu bỏ tiền.

2. Cùng với sự bùng nổ của căn bệnh háo danh, trong hai thập niên gần đây, Việt Nam chứng kiến làn sóng của trào lưu có xác lập “kỷ lục” trong nhiều lĩnh vực: Ẩm thực, du lịch, kiến trúc tôn giáo, văn hóa, giáo dục… Những cụm từ “lớn nhất”, “dài nhất”, “độc đáo nhất”, “nhất Đông Nam Á”, “nhất thế giới” xuất hiện dày đặc trên truyền thông và mạng xã hội. Chỉ cần nêu vài thí dụ: Bánh chưng, bánh dày, tô phở, bánh ram, bánh tét… khổng lồ để đạt “kỷ lục” (!). Năm 2012 có số người tham gia trình diễn trang phục quan họ đông nhất (!). Năm 2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phải “thổi còi” ý định “Lập kỷ lục thế giới với vòng xòe đông người tham gia nhất” ở Yên Bái vì vi phạm những khuyến cáo của UNESCO. Trong Lễ hội Thác Bản Giốc 2023, những người tổ chức đã hồn nhiên khoe “kỷ lục Việt Nam” với 1.000 người cùng biểu diễn đàn tính - hát then. Nhưng chính các “kỷ lục” đó, dù có khoác những ngôn từ màu mè, đã làm sai lạc bản chất tự nhiên của di sản.

Ban đầu, các kỷ lục xuất phát từ mong muốn tôn vinh văn hóa, con người, quảng bá hình ảnh địa phương hoặc khơi gợi niềm tự hào dân tộc. Tuy nhiên, việc xác lập”kỷ lục” dần biến thành cuộc chạy đua danh hiệu. Lập “kỷ lục” trở thành “chiến lược truyền thông” phục vụ cho ý tưởng kinh doanh. “Căn bệnh” chạy/ganh đua giành danh hiệu “nhất”, đã kéo theo những hệ lụy tiêu cực. Hư danh lên ngôi bất chấp nội dung, tác động thực tế hay sự bền vững của thành tựu.

[1] Có thế xem tại đây https://kinhtedothi.vn/chung-tay-vi-niem-tu-hao-dat-nuoc-255155.

[2] Nguyên Hạ (2007): “UNESCO phê phán danh sách 7 kỳ quan mới của thế giới”, Dân trí, https://dantri.com.vn/the-gioi/unesco-phe-phan-danh-sach-7-ky-quan-moi-cua-the-gioi-1184140896.htm.

[3] Xem thêm Nguyễn Minh Tâm (2012): “Tập thơ “Thi Vân Yên Tử” được sao chép từ đâu?” - Vnexpress, https://vnexpress.net/tap-tho-thi-van-yen-tu-duoc-sao-chep-tu-dau-2134776.html.

[4] Xem thêm Mỹ Anh (2022): “Nhà thơ thế giới” và giải Nobel văn học”, Lao động & Công đoàn, https://laodongcongdoan.vn/nha-tho-the-gioi-va-giai-nobel-van-hoc-90224.html.

[5] Trang web của trường: https://worldrecordsuniversity.co.uk/