Các nguồn tư liệu cho biết, Phạm Thận Duật, tự Quan Thành, hiệu Vọng Sơn, sinh ngày 24/9 năm Ất Dậu (1825) tại làng Yên Mô Thượng, tổng Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, nay thuộc xã Yên Mạc, Ninh Bình. Năm 1850 đỗ Cử nhân kỳ thi Hương trường Nam, trên con đường làm quan, ông không ngừng khẳng định tài năng và phẩm cách, vừa là nhà chính trị, nhà sử học, vừa là nhà văn hóa lớn. Khi được cử làm Khâm sai Hà đê sứ, chỉ huy trị thủy 6 tỉnh tả ngạn sông Hồng, ông đề xuất nhiều biện pháp hộ đê đúng đắn, góp phần bảo vệ mùa màng, đời sống nhân dân. Trước cuộc xâm lược của Pháp, là một vị quan chủ chiến trung thành, ông chính là tác giả “Chiếu cần vương” để vua Hàm Nghi phát động phong trào chống Pháp. PGS, TS Phan Ngọc Huyền (Trường đại học Sư phạm Hà Nội) phân tích “Phạm Thận Duật với việc thực hành đạo làm quan” với những điểm nổi bật: Tu thân, dưỡng đức, cẩn ngôn, thận hành; Dấn thân phụng sự, tận trung, tận hiến; Thân dân mà vẫn giữ kỷ cương, trị dân mà không gây phiền nhiễu; Liêm khiết, chính trực, gương mẫu chấp pháp. Những phẩm chất đó đã hội tụ trong một nhân cách lớn với tính thanh liêm, tận tụy với dân, tận trung với nước.
25 năm trước, kỹ sư Phạm Đình Nhân, hậu duệ đời thứ năm của ông, đã sáng lập Quỹ Giải thưởng Phạm Thận Duật, trở thành hoạt động ý nghĩa tôn vinh các nhà nghiên cứu, đóng góp cho sự phát triển của sử học Việt Nam. TS Ngô Vương Anh (Câu lạc bộ sử học Phạm Thận Duật) nhận xét: “Quỹ giải thưởng Phạm Thận Duật và Giải thưởng sử học Phạm Thận Duật trao cho các luận án tiến sĩ sử học bảo vệ đạt kết quả xuất sắc đã mang những giá trị tốt đẹp từ di sản của danh nhân Phạm Thận Duật tiếp tục lan tỏa trong hiện tại và tương lai”.
Theo TS Nguyễn Anh Thư (Trường đại học Văn hóa Hà Nội) và KTS Đinh Việt Phương (Công ty 3DArt), việc hình thành không gian trưng bày số và Bảo tàng danh nhân Phạm Thận Duật không chỉ mang ý nghĩa tưởng niệm, lưu giữ ký ức về danh nhân mà còn là bước tiến trong hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản danh nhân, kết nối di sản danh nhân với mục tiêu phát triển văn hóa trong đời sống đương đại. Những di tích, công trình, đường phố, trường học mang tên ông tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Huế, Quảng Trị, Côn Đảo, Yên Mạc, Hoa Lư (Ninh Bình)… đã hình thành nên “không gian ký ức Phạm Thận Duật”. Di sản phi vật thể gắn liền với tên tuổi ông tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ sau.
