Trên công trường cao tốc bắc - nam phía đông, đoạn Quảng Trị - Quảng Bình (cũ, nay là tỉnh Quảng Trị), những ánh đèn cao áp vẫn sáng suốt đêm, rọi sáng từng mét đường đang gấp rút hoàn thiện. Hơn 300 kỹ sư, công nhân chia làm “ba ca, bốn kíp”, làm việc liên tục trong tiếng máy rền vang và khói bụi công trường, quyết tâm kịp tiến độ thông xe kỹ thuật vào cuối năm 2025 theo mục tiêu đặt ra.
Nỗ lực đẩy dòng vốn lớn ra nền kinh tế
Không chỉ ở miền trung, không khí thi công sôi động cũng đang lan tỏa tới dự án cao tốc Khánh Hòa - Buôn Ma Thuột (cũ). Sau khi được tháo gỡ vướng mắc về mặt bằng và nguồn vật liệu, các mũi tuyến đồng loạt tăng tốc. Hàng trăm thiết bị, máy móc làm việc liên tục, nhiều hạng mục nền đường và cầu cống đã hoàn thành sớm hơn kế hoạch.
Nhịp thi công dồn dập trên các công trường đường cao tốc là hình ảnh thu nhỏ sinh động của bức tranh đầu tư công đang “nóng” lên từng ngày trên khắp cả nước, khi Chính phủ và các địa phương đồng loạt vào cuộc với quyết tâm cao nhất, đẩy nhanh tiến độ giải ngân, khơi thông dòng vốn hàng trăm nghìn tỷ đồng ra nền kinh tế.
Bởi đây là một trong những động lực quan trọng để thúc đẩy tổng cầu, là yếu tố dẫn dắt, lan tỏa thu hút đầu tư của khu vực tư nhân, kích hoạt và huy động các nguồn lực xã hội hướng tới hỗ trợ tăng trưởng kinh tế năm 2025, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều bất ổn, kinh tế trong nước còn nhiều khó khăn, thách thức.
Ngay từ đầu năm, nhiều văn bản chỉ đạo đã được ban hành sớm nhằm đẩy nhanh tiến độ phân bổ và giải ngân nguồn vốn này. Trong đó, Công điện số 16 ngày 18/2 về việc đôn đốc các bộ, ngành và địa phương đẩy nhanh phân bổ, thực hiện vốn đầu tư công; Quyết định số 523 ngày 6/3 thành lập các tổ công tác kiểm tra, tháo gỡ khó khăn, đôn đốc tiến độ tại các bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Đồng thời, Công điện số 32 ngày 5/4 yêu cầu phấn đấu giải ngân đạt 100% kế hoạch vốn năm 2025.
Mới nhất, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 169 ngày 21/9, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương thực hiện quyết liệt, linh hoạt, hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm nhằm hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn đầu tư công năm 2025. Kết quả thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, cùng chung sức thúc đẩy tăng trưởng kinh tế năm 2025 đạt mục tiêu 8%.
Theo bà Phí Thị Hương Nga, Trưởng ban Thống kê công nghiệp và xây dựng (Cục Thống kê), nhờ sự chỉ đạo quyết liệt đó, dòng vốn đầu tư công đã thật sự chuyển động mạnh trong năm nay. Tính đến hết tháng 9, vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước thực hiện ước đạt 550 nghìn tỷ đồng, bằng 55,7% kế hoạch năm và tăng 27,8% so với cùng kỳ 2024. Trong khi cùng kỳ năm trước, con số này mới đạt 430,2 nghìn tỷ đồng, bằng 55,1% kế hoạch, chỉ tăng 2,5% so với cùng kỳ.
“Dòng vốn đầu tư công đang dần được khơi thông, trở thành động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế chín tháng năm 2025, đồng thời tạo nền tảng vững chắc để hoàn thành mục tiêu của cả năm”.
Vẫn còn nhiều thách thức
Tuy nhiên, đại diện Cục Thống kê cho rằng, chặng nước rút cuối năm 2025 vẫn còn nhiều thách thức. Ba tháng cuối năm, các bộ, ngành và địa phương phải giải ngân khoảng 44% kế hoạch vốn đầu tư công, tương đương khối lượng công việc rất lớn, trong khi thời tiết bước vào mùa mưa bão, dễ làm gián đoạn thi công và ảnh hưởng tiến độ công trình.
Cùng với đó, nhiều khó khăn, bất cập vẫn chưa được khắc phục triệt để như công tác giải phóng mặt bằng tại một số dự án còn kéo dài; thủ tục đầu tư, lựa chọn nhà thầu, thẩm định, giám sát còn hạn chế; giá vật tư, nguyên liệu xây dựng tăng cao, nguồn cung cát, đá, đất đắp khan hiếm. Một số dự án vẫn chậm khâu chuẩn bị đầu tư do vướng thủ tục về đất đai, điều chỉnh quy hoạch chi tiết khu đất xây dựng.
Đáng chú ý, từ tháng 7/2025, việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp tại một số địa phương cũng khiến tiến độ thực hiện và giải ngân một số dự án bị gián đoạn tạm thời do phải điều chỉnh quy trình, thẩm quyền phê duyệt và phối hợp giữa các cấp.
Những khó khăn này không chỉ xuất phát từ yếu tố khách quan mà còn đến từ những điểm nghẽn mang tính hệ thống. Tại tổ thảo luận về kinh tế - xã hội trong Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho biết, Quốc hội đã cho ý kiến về vấn đề này từ năm 2021 và thông qua Nghị quyết số 29/2021 về kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025.
Theo đó, Quốc hội cho phép thí điểm tách giải phóng mặt bằng thành dự án riêng, trên cơ sở thí điểm thì sẽ áp dụng trên cả nước. Tuy nhiên, thực tế giải phóng mặt bằng hiện nay còn khó khăn và giải ngân vốn đầu tư công chậm có nguyên nhân do thực hiện chuẩn bị đầu tư chưa kỹ.
Còn theo đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Trần Văn Khải (đoàn Ninh Bình), hệ thống pháp luật và thủ tục đầu tư công vẫn còn chồng chéo, phức tạp, gây lúng túng cho các cơ quan thực thi. Công tác phối hợp liên ngành, liên vùng chưa đồng bộ, nhiều dự án vẫn bị kéo dài, đội vốn. Đáng chú ý, tâm lý “né tránh, sợ sai, sợ trách nhiệm” của một bộ phận cán bộ, công chức vẫn hiện hữu, đặc biệt trong các khâu thẩm định, phê duyệt dự án và giải ngân vốn.
Xử lý trường hợp gây cản trở tiến độ dự án
Về giải pháp, đại biểu Trần Văn Khải cho rằng, cần tăng cường quản lý tài chính và đổi mới phương thức phân bổ vốn đầu tư công theo kết quả đầu ra, thay vì chỉ dựa trên kế hoạch đầu vào như hiện nay. Đồng thời, cần xây dựng hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả đầu tư công để bảo đảm từng đồng vốn ngân sách được sử dụng đúng mục tiêu, phát huy hiệu quả cao nhất.
Vì vậy, đề nghị Chính phủ khẩn trương rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật về đầu tư công và các lĩnh vực liên quan theo hướng đồng bộ, minh bạch và đơn giản hóa thủ tục. Đồng thời, cần tăng cường phân cấp, phân quyền gắn với trách nhiệm giải trình, trao quyền chủ động hơn cho địa phương trong việc quyết định dự án và điều chuyển vốn, đi đôi với việc thiết lập cơ chế giám sát, kiểm toán hiệu quả nhằm ngăn ngừa lãng phí, sai phạm.
Bên cạnh đó, đại biểu nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường phối hợp liên ngành, liên vùng trong quá trình tổ chức thực hiện, khắc phục tình trạng chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm giữa các cấp, các ngành. Một yêu cầu quan trọng khác là khắc phục triệt để tâm lý “sợ sai, sợ trách nhiệm” trong đội ngũ cán bộ, công chức, đặc biệt là những người trực tiếp tham gia thẩm định, phê duyệt và giải ngân vốn đầu tư công.
Chính phủ quán triệt phương châm “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì nước, vì dân” đến từng cán bộ tham gia quản lý đầu tư công. Đồng thời, phải gắn trách nhiệm người đứng đầu với kết quả giải ngân và kiên quyết xử lý những trường hợp trì trệ, đùn đẩy, gây cản trở tiến độ dự án.
Về vấn đề này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, việc đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công không chỉ góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn mà còn tạo nền tảng quan trọng cho phát triển bền vững trong trung và dài hạn.
Vì vậy, cần kết hợp hài hòa giữa đầu tư công, đầu tư tư nhân và đầu tư xã hội để tạo ra động lực tăng trưởng mạnh mẽ hơn cho nền kinh tế. Trong đó, đầu tư công, sử dụng vốn ngân sách nhà nước phải được giải ngân nhanh, hiệu quả, nhằm sớm hình thành các công trình hạ tầng thiết yếu, tạo sức lan tỏa và thúc đẩy phát triển vùng.
Tuy nhiên, về lâu dài, cần có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ khu vực tư nhân và đầu tư xã hội, giúp mở rộng năng lực sản xuất, phát triển kinh tế hộ gia đình và doanh nghiệp tư nhân là những trụ cột quan trọng của tăng trưởng bền vững.
“Trong 5 năm tới, nền kinh tế cần một nguồn lực rất lớn. Do đó, cùng với việc huy động tối đa các nguồn vốn, phải đặc biệt coi trọng quản lý và sử dụng hiệu quả từng đồng vốn đầu tư công để tạo động lực phát triển lâu dài”, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nhấn mạnh.
