Làm thợ không còn là ngã rẽ

Thực tế cho thấy, ngày nay, vào đại học không phải là con đường tiến thân duy nhất. Thị trường lao động ngày càng đòi hỏi đội ngũ nhân lực chất lượng cao, có tay nghề thực tiễn.

Mô hình học tập kết hợp sản xuất, giảng dạy

Theo giới thiệu của Hiệu trưởng Trường cao đẳng Điện tử-Điện lạnh Hà Nội, ông Trần Xuân Ngọc, hiện tại, tỷ lệ sinh viên có việc làm trước tốt nghiệp của trường là 85%. Với nhiều doanh nghiệp cần lao động có tay nghề ngay, xu thế học nghề đã giúp cung cấp nguồn nhân lực đáp ứng thị trường, tăng khả năng có việc làm ngay sau tốt nghiệp.

“Với sự phát triển kinh tế hiện tại thì nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp (DN) hiện nay trong một số lĩnh vực mà nhà trường đã đào tạo đang là rất lớn như: Cơ khí, điện, điện tử, công nghệ thông tin, công nghệ điện lạnh… Những lĩnh vực này nhu cầu tuyển dụng đang cao hơn số lượng học sinh đang theo học rất nhiều. Trong quá trình học tập, từ năm thứ 2-3, sinh viên đã có thu nhập 4-6 triệu đồng/tháng. Còn khi ra trường, các bạn đã có vị trí việc làm ổn định, đã được thử thách đánh giá và giữ những vị trí kỹ thuật quan trọng thì mức lương rất cao, tương đương 20 triệu đồng/tháng”, ông Trần Xuân Ngọc chia sẻ.

Nhằm mục tiêu phát triển nguồn nhân lực có tay nghề chuyên môn, có năng lực nghề nghiệp, thành thạo kỹ năng và tăng cơ hội việc làm của sinh viên trường nghề, hiện tại, các nhà trường cũng đã có nhiều chương trình liên kết với các DN ngay trong quá trình đào tạo với sinh viên. Ông Trần Xuân Ngọc cho biết: “Phối hợp với DN là một trong những định hướng và cũng là chủ trương lớn của nhà trường. Hiện nay ngay trong quá trình học tập, sinh viên nhà trường đã có những chương trình để có thể tiếp cận, trải nghiệm thời gian, công nghệ tại các DN. Ngay trước khi tốt nghiệp, ngoài những năng lực kiến thức cần thiết được đào tạo bài bản thì các bạn đã có những thông tin, rèn luyện kỹ năng làm việc phù hợp với các vị trí mà DN cần tuyển dụng”.

Tại Công ty CAYI Technology Việt Nam (Bắc Ninh) chuyên sản xuất bình giữ nhiệt chất lượng cao, trong tổng số 1 nghìn lao động có 200 vị trí yêu cầu kỹ thuật cao như vận hành thiết bị, bảo trì, xử lý sự cố… đòi hỏi một đội ngũ kỹ thuật lành nghề. Tuy nhiên, lực lượng này lại đang rất thiếu trên thị trường lao động nên công ty đã phối hợp với các trường nghề để đón đầu tuyển dụng lao động. Sinh viên Nguyễn Trung Hải vừa tốt nghiệp Trường cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh năm học 2024-2025 đã đầu quân ngay về công ty. “Những kiến thức học được tại trường nghề như vận hành các máy đo sử dụng chức năng điện tử đã giúp tôi nhanh chóng bắt nhịp với công việc. Công việc thường ngày của tôi là kiểm tra chất lượng sản phẩm. Hiện tại, mức lương của tôi kể cả làm thêm giờ là 24-25 triệu đồng/tháng”, Nguyễn Trung Hải cho biết.

Đại diện Ban tuyển dụng Công ty CAYI Technology Việt Nam chia sẻ: “Sinh viên học tập tại Trường cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh có nền tảng kiến thức vững chắc về cơ điện và tự động hóa, kỹ năng thực hành tốt. Kiến thức cũng như kỹ năng đã được đào tạo của họ hoàn toàn phù hợp với yêu cầu vị trí kỹ thuật, dây chuyền sản xuất của chúng tôi. Trong quá trình làm việc, các sinh viên tham gia hiệu chỉnh thiết bị tự động thể hiện khả năng học hỏi và thích ứng cao. Nhiều mô hình học tập được xây dựng kết hợp sản xuất, giảng dạy khiến sinh viên nhanh chóng hòa nhập môi trường làm việc thực tế”.

Phân luồng, định hướng nghề nghiệp từ sớm

TS Nguyễn Quốc Huy, Hiệu trưởng Trường cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh chia sẻ: “Hiện tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đang ngày càng linh hoạt trong quá trình đào tạo để sinh viên có được những lựa chọn phù hợp với nhu cầu thị trường và tăng cơ hội việc làm ngay sau khi ra trường. Chính vì vậy, chúng ta cần thay đổi cách nghĩ liên quan đến việc làm và đặc biệt kỹ năng của người lao động. Không phải khi đến DN, chúng ta “trưng” thật nhiều bằng cấp mà hãy chứng minh khả năng làm việc thực tế và đáp ứng được ngay yêu cầu của DN”.

Tuy nhiên, sự thay đổi này không phải một sớm, một chiều và phải trả giá bằng thực tế của thị trường lao động những năm gần đây. Đó chính là sự thất nghiệp ngày càng tăng của đội ngũ có bằng cấp, trong khi lực lượng lao động có tay nghề lại “đắt như tôm tươi!”. Anh Nguyễn Quốc Trung (Hà Nội) đã định hướng cho con trai lớn đang học lớp 9 của mình: “Cháu nhà tôi khó có khả năng thi đỗ vào trường cấp 3 công lập tại Hà Nội nên tôi đã nhắm một số trường nghề gần nhà như Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội hay Cao đẳng Cơ điện Hà Nội và cả Cao đẳng Điện tử-Điện lạnh Hà Nội để chọn một nghề phù hợp với cháu. Tôi thấy con tôi học ở các trường nghề vừa với sức của cháu, hợp với điều kiện gia đình. Khi ra trường, cháu vừa có bằng cấp 3 lại vừa có bằng nghề luôn!”.

Những năm gần đây, các học sinh học hệ 9+ (sau khi tốt nghiệp THCS là học nghề kết hợp học văn hóa bậc THPT) với tay nghề trung cấp đã được các doanh nghiệp chào đón. Một số nghề như hàn, tự động hóa, các em được học từ ngay xưởng sản xuất nên khi hoàn thành chương trình 9+, các em rất dễ xin việc với mức lương gần 10 triệu đồng/tháng. Đơn cử, Công ty CP Nồi hơi Đông Anh (Hà Nội) liên tục nhận các học sinh hệ 9+ đến học tập và làm việc thực tế. Các em được hỗ trợ ăn ở và trả lương với điều kiện sau khi ra trường sẽ làm việc ở đây tối thiểu hai năm với mức lương thỏa thuận tùy thuộc vào tay nghề từ 7-12 triệu đồng/tháng. Ông Đỗ Khắc Hòa, Phó Giám đốc Công ty CP Nồi hơi Đông Anh cho biết: “Trong ngành nghề của tôi, lượng hàn rất nhiều, chúng tôi có sử dụng các bạn học hệ 9+, tôi đánh giá rất cao tay nghề của các bạn vì các bạn đã được đào tạo qua một lớp cơ bản về nghề hàn. Khi làm nghề của chúng tôi, các bạn tiếp cận nhanh, chúng tôi không phải đào tạo quá nhiều về công việc nữa!”.

Tuy xu thế học nghề có nhiều lợi ích, nhưng khi được hỏi, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng, còn tồn tại những thách thức: Trước hết, nhận thức xã hội vẫn còn rào cản: Nhiều phụ huynh và học sinh vẫn mặc định “đại học mới là con đường tốt nhất”. Chính vì vậy, nhiều trường nghề vẫn gặp khó khăn trong tuyển sinh vì học sinh ưu tiên đại học. Chất lượng đào tạo nghề chưa đồng đều: Một số cơ sở đào tạo nghề vẫn thiếu cơ sở vật chất hiện đại, giáo viên tay nghề chưa cao, chương trình chưa gắn sát DN. Cần có chiến lược rõ ràng để kết nối chương trình đào tạo nghề - DN - thị trường lao động, để tránh tình trạng học xong không tìm được việc làm phù hợp. Học nghề không có nghĩa là ngừng học lên, do vậy, cần có cơ chế linh hoạt để người học nghề có thể tiếp tục học lên cao hơn nếu muốn, hoặc kết hợp với học đại học sau.

TS Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Cục trưởng Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo) nhấn mạnh đến vai trò tư vấn sớm cho học sinh phổ thông là điều cần thiết và phải làm một cách bài bản. “Nhà trường có vai trò quan trọng trong phân luồng, định hướng nghề nghiệp cho các em từ sớm. Việc hướng nghiệp từ trường phổ thông cho học sinh từ sớm đòi hỏi phải có phương pháp đặc biệt và có đội ngũ giáo viên chuyên trách. Tuy nhiên, hiện nay, đội ngũ triển khai công tác này tại các trường phổ thông là hơi mỏng. Bên cạnh đó, chưa có sự kết hợp chặt chẽ giữa các trường phổ thông và DN, các trường nghề. Chỉ khi các trường phổ thông có được định hướng tốt từ việc các DN đến truyền cảm hứng về từng ngành nghề cụ thể một cho các em học sinh để từ đó các em mới lựa chọn con đường học tập phù hợp với mình. Quan trọng nhất của hướng nghiệp là làm sao để các em đánh giá được mong muốn của mình, khả năng của mình từ sớm”.