Tập trung hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân
Về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, theo Ủy ban Văn hóa và Xã hội, việc sửa đổi Luật Giáo dục tập trung vào hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân, tăng cường liên thông giữa giáo dục phổ thông và đào tạo nghề, đồng thời bảo đảm phù hợp với Khung trình độ quốc gia. Ủy ban tán thành định hướng thiết kế lại vị trí bậc “trung học nghề”, coi đây là cấp học tương đương THPT nhưng có định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ căn cứ pháp lý, chuẩn đầu ra, tiêu chí đánh giá để tránh chồng chéo giữa hai loại hình đào tạo. Việc xác định chuẩn đầu ra cũng là cơ sở để phân luồng, liên thông thuận lợi giữa các trình độ, đặc biệt trong bối cảnh lao động kỹ năng đang trở thành yêu cầu cấp thiết của nền kinh tế.
Một nội dung đáng chú ý khác là việc bỏ bằng tốt nghiệp THCS, chỉ còn xác nhận hoàn thành chương trình học. Ủy ban cho rằng, quy định này giúp giảm thủ tục hành chính, phản ánh đúng bản chất đánh giá năng lực người học. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra lưu ý cần quy định cụ thể về mẫu xác nhận, giá trị sử dụng và cách thức lưu trữ học bạ điện tử, bảo đảm thống nhất và minh bạch.
Về sách giáo khoa và tài liệu giáo dục địa phương, Ủy ban tán thành chủ trương một bộ sách giáo khoa sử dụng thống nhất toàn quốc. Song với các tỉnh, thành phố có đặc thù văn hóa, ngôn ngữ, Ủy ban đề nghị trao thẩm quyền biên soạn tài liệu riêng cho cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, đồng thời giao Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt để bảo đảm quyền chủ động của địa phương. Cách tiếp cận này giúp bảo tồn bản sắc văn hóa vùng miền nhưng vẫn thống nhất trong chương trình quốc gia.
Liên quan đến quản lý cơ sở giáo dục, Ủy ban đề nghị nghiên cứu hoàn thiện khung pháp lý chuyển đổi loại hình trường, nhất là trong bối cảnh ngày càng nhiều trường tư thục, quốc tế, liên kết giáo dục được thành lập. Cần quy định cụ thể về điều kiện, chế tài xử lý vi phạm, đình chỉ hoặc giải thể cơ sở giáo dục, bảo đảm quyền lợi của người học và người lao động.
Về đội ngũ nhà giáo và nhân sự hỗ trợ, Ủy ban nhấn mạnh yêu cầu đồng bộ với Luật Nhà giáo và Luật Viên chức (sửa đổi). Ngoài ra, cần xác định rõ các vị trí việc làm hỗ trợ trong trường học (nhân viên tư vấn tâm lý, y tế học đường, thư viện, công nghệ thông tin…) để làm cơ sở xây dựng chế độ chính sách, góp phần giảm tải cho giáo viên, nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện.
Theo Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn, dự thảo thể hiện rõ tinh thần phân quyền, phân cấp trong quản lý giáo dục, tăng quyền chủ động và tự chủ cho Bộ GD&ĐT, chính quyền địa phương và cơ sở giáo dục. Cụ thể như bỏ thủ tục cấp bằng tốt nghiệp THCS, giao hiệu trưởng nhà trường/người đứng đầu cơ sở thực hiện chương trình giáo dục THCS xác nhận học bạ việc hoàn thành chương trình THCS; việc quy định văn bằng, chứng chỉ có thể cấp dưới dạng giấy/điện tử/số tạo cơ sở pháp lý cho việc số hóa, tích hợp và chia sẻ dữ liệu văn bằng, chứng chỉ.
Bảo đảm nguồn lực và công bằng trong giáo dục đại học
Về dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), trọng tâm của dự thảo là Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, bảo đảm nguồn lực và công bằng trong giáo dục đại học, đồng thời xác nhận quyền tự chủ của cơ sở đào tạo không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, gắn tự chủ với cơ chế tự chịu trách nhiệm và trách nhiệm giải trình.
Những điểm đột phá của dự thảo luật tập trung vào việc kiện toàn hệ thống, nâng cao năng lực quản trị, tăng tính chỉ huy đồng bộ, thống nhất trong hệ thống; đầu tư có trọng tâm - trọng điểm, phát triển hệ thống liên thông hiện đại, thu hút đội ngũ nhà khoa học xuất sắc; tăng cường chính sách hỗ trợ trực tiếp người học; loại bỏ kiểm định hình thức.
Dự thảo khẳng định tự chủ là quyền pháp định và không phụ thuộc vào mức độ tài chính, bổ sung cơ chế dừng tuyển sinh, cấp phép và rút phép hoạt động đối với ngành đào tạo yếu kém, không bảo đảm chất lượng; đồng thời thiết lập hệ thống chuẩn chương trình, chuẩn cơ sở giáo dục đại học và cơ chế bảo đảm văn hóa chất lượng bên trong và kiểm định thực chất, hướng tới nâng cao chất lượng, minh bạch và uy tín của hệ thống.
Bước đi quan trọng để cơ cấu lại nguồn nhân lực
Về dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), Ủy ban Văn hóa và Xã hội nhận định đây là bước đi quan trọng để cơ cấu lại nguồn nhân lực, khắc phục tình trạng “thừa thầy thiếu thợ”, thúc đẩy liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp. Ủy ban tán thành sửa đổi theo hướng bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa cung - cầu lao động với giáo dục nghề nghiệp, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số trong đào tạo nghề.
Về chương trình và văn bằng, chứng chỉ, Ủy ban đề nghị xác định rõ vị trí của trình độ trung học nghề trong Khung trình độ quốc gia Việt Nam, làm rõ quy định tích hợp giữa kiến thức cốt lõi của THPT và kiến thức nghề, cũng như chuẩn đầu vào - chuẩn đầu ra - thời gian đào tạo để bảo đảm tính liên thông.
Về mô hình trường trung học nghề, Ủy ban đề nghị sắp xếp lại hệ thống trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên thành trường trung học nghề, tiến tới thống nhất mạng lưới và tăng tính chuyên nghiệp trong quản lý. Cùng với đó, cần bổ sung mô hình đào tạo cao đẳng trong các cơ sở giáo dục đại học, nhất là các khối ngành kỹ thuật - công nghệ.
Trong quy định về tổ chức và hoạt động, Ủy ban tán thành trao quyền chủ động cao hơn cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, song lưu ý cần làm rõ vai trò, nhiệm vụ của các thiết chế trong cơ sở công lập khi không còn Hội đồng trường, nhằm bảo đảm thực hiện hiệu quả quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình. Cơ sở giáo dục nghề nghiệp có thể thành lập doanh nghiệp, tổ chức hoạt động khoa học - công nghệ, nhưng phải làm rõ cơ sở pháp lý thống nhất với Luật Khoa học và Công nghệ để tránh chồng chéo.
Đáng chú ý, dự thảo luật đã tăng vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo nghề. Ủy ban cho rằng, đây là bước chuyển mạnh từ mô hình đào tạo khép kín sang mô hình “song hành - doanh nghiệp cùng tham gia”, phù hợp xu thế thế giới. Cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đào tạo lại, nâng cao kỹ năng nghề cho lao động, đồng thời được hưởng ưu đãi về thuế, hỗ trợ kinh phí.
Về hợp tác và đầu tư, Ủy ban đánh giá cao định hướng xã hội hóa, mở rộng hợp tác quốc tế trong giáo dục nghề nghiệp, song lưu ý dự thảo chưa làm rõ tiêu chí hỗ trợ của Nhà nước giữa cơ sở công lập và tư thục, cũng như chưa có cơ chế giám sát việc sử dụng vốn ngoài ngân sách. Do đó, cần sớm hoàn thiện các quy định về đặt hàng đào tạo, phân bổ ngân sách theo chỉ số chất lượng và yếu tố vùng miền.
