Theo báo cáo quý III của Hiệp hội Doanh nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh (HUBA), nền kinh tế thành phố vẫn đang trên đà phục hồi với những chỉ báo vĩ mô tích cực. Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) chín tháng đạt 7,07%, kim ngạch xuất khẩu xấp xỉ 68,7 tỷ USD, phản ánh dòng chảy sản xuất và thương mại đã trở lại sau giai đoạn trầm lắng. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề ảnh hưởng đến "sức khỏe" doanh nghiệp.
Tỷ giá, trái phiếu và thủ tục hành chính “níu chân” doanh nghiệp
HUBA cho biết, trên địa bàn thành phố, số doanh nghiệp thành lập mới giảm gần 14%, trong khi lượng doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường tiếp tục tăng ở mức hai con số. Dù tổng vốn đầu tư toàn xã hội tăng hơn 10%, nguồn lực này lại chủ yếu đến từ khu vực nhà nước, còn khu vực tư nhân lại sụt giảm hơn 3,7% so với cùng kỳ.
Lý giải nguyên nhân, HUBA cho biết chỉ trong vòng một năm, tỷ giá USD/VND đã tăng từ 25.000 lên 26.500 đồng, tương đương mức tăng khoảng 6%. Biến động này kéo theo hàng loạt chi phí của doanh nghiệp đội lên, từ nhập khẩu nguyên liệu, nợ vay ngoại tệ cho đến giá vật liệu xây dựng. Theo HUBA, mức tăng tưởng chừng nhỏ ấy đủ để làm chệch hướng kế hoạch đầu tư công và khiến giá thành sản xuất vượt dự toán ở nhiều ngành nghề.
Doanh nghiệp còn bị kìm hãm bởi thủ tục hành chính. Sau khi Thành phố Hồ Chí Minh sắp xếp lại địa giới và chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, nhiều quy trình xử lý hồ sơ vẫn lúng túng. Việc đăng ký kinh doanh, thay đổi thông tin hay cấp phép xây dựng bị kéo dài do phần mềm hành chính công trục trặc và nhân sự chưa kịp thích ứng.
Trong lĩnh vực đất đai, việc chậm cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các dự án nhà ở vẫn phổ biến. HUBA cho rằng những ách tắc này không chỉ làm lỡ cơ hội kinh doanh mà còn bào mòn niềm tin nhà đầu tư.
Ở góc độ chính sách thuế, nhiều doanh nghiệp nhận định một số quy định chưa theo kịp thực tế và còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý. Biện pháp tạm hoãn xuất cảnh với người đại diện doanh nghiệp nợ thuế hoặc thu hồi giấy phép kinh doanh khi còn vướng nghĩa vụ thuế được cho là quá cứng, có thể khiến hoạt động sản xuất đình trệ, người lao động mất việc.
Đồng quan điểm với HUBA, ông Từ Tiến Phát, Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), cho biết, quá trình làm việc với khu vực doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là khối nhỏ và vừa, ngân hàng nhận thấy ba nhóm khó khăn lớn mà họ đang đối mặt là thị trường, vốn và thủ tục.
Các doanh nghiệp lớn và khối FDI có khả năng nắm bắt cơ hội nhanh hơn nhờ tiềm lực mạnh và khả năng dự báo tốt, trong khi doanh nghiệp nhỏ và vừa lại hạn chế. Sau đại dịch Covid-19, sức mua trong nước phục hồi chậm, thị trường tiêu thụ co hẹp và cơ hội xuất khẩu của nhóm này cũng bị thu hẹp.
Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa khó tiếp cận tín dụng do năng lực tài chính yếu, tài sản bảo đảm ít và dòng tiền không ổn định. Họ cũng mất nhiều thời gian cho các quy trình hành chính và các thủ tục vay vốn ngân hàng phức tạp.
Thị trường bất động sản vẫn chưa thể lấy lại cân bằng. Hơn 131.000 tỷ đồng trái phiếu doanh nghiệp sẽ đáo hạn trong nửa cuối năm, hơn một nửa thuộc nhóm bất động sản. Áp lực trả nợ trong bối cảnh thanh khoản yếu khiến nhiều doanh nghiệp vừa phải xoay xở trả lãi, vừa khó huy động được nguồn vốn mới để duy trì hoạt động.
Cần thêm nỗ lực và giải pháp
Trước những khó khăn hiện hữu, ông Từ Tiến Phát cho rằng, điều các doanh nghiệp nhỏ và vừa mong muốn nhất hiện nay là có cơ hội mở rộng thị trường. Việc thúc đẩy tiêu dùng nội địa vì thế trở thành một trọng tâm quan trọng, được Chính phủ kiên trì triển khai song song với chiến lược đầu tư phát triển tại các vùng kinh tế trọng điểm phía nam.
Cả cơ quan quản lý nhà nước và hệ thống ngân hàng đều cần tiếp tục đơn giản hóa thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tiếp cận chính sách và nguồn vốn. Phía doanh nghiệp cần minh bạch thông tin và quản trị hiệu quả để xây dựng niềm tin với các tổ chức tài chính.
Đưa ra góc nhìn vĩ mô, PGS, TS Trần Đình Thiên, chuyên gia kinh tế cho rằng, trong khi nền kinh tế vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng tích cực thì khu vực tư nhân, lẽ ra phải là động cơ chính, lại đang yếu đi rõ rệt. Đây là một nghịch lý lớn cần được nhận diện và tháo gỡ thấu đáo.
Sau hơn bốn thập niên đổi mới, đây có lẽ là giai đoạn khu vực tư nhân chịu áp lực lớn nhất. Họ phải chuyển mình để thích nghi với kỷ nguyên công nghệ mới và một môi trường cạnh tranh quốc tế hoàn toàn khác, trong khi tiềm lực về vốn, quản trị và năng suất vẫn còn hạn chế. Cái yếu và cái khó vì thế càng bộc lộ rõ ràng hơn bao giờ hết.
Thời gian qua, nhiều chính sách quan trọng đã được ban hành, trong đó Nghị quyết 68 NQ/T.Ư được xem là cú huých mạnh mẽ, thổi luồng sinh khí mới vào khu vực kinh tế tư nhân trong giai đoạn đầy thách thức. Tuy nhiên, để khu vực này thật sự phát huy vai trò động lực của nền kinh tế, cần không chỉ những giải pháp khác thường, mà còn cả nỗ lực phi thường từ bản thân doanh nghiệp và các chủ thể liên quan.
Trên bình diện rộng, doanh nghiệp Việt Nam cần dũng cảm vượt qua những “nỗi sợ” cố hữu, thay đổi tư duy ngắn hạn, thoát khỏi tâm lý tự ti và thiếu khát vọng. Đã đến lúc khu vực tư nhân phải khắc phục tình trạng manh mún, rời rạc để hình thành sức mạnh liên kết, yếu tố quyết định giúp họ đủ tầm, đủ lực tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị và đảm nhận vai trò thật sự trong tiến trình phát triển kinh tế đất nước.
Cũng đưa ra ý kiến để “cứu” doanh nghiệp, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí đề xuất, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ phù hợp cho các đơn vị đang đứng trước nguy cơ phá sản nhưng vẫn còn khả năng phục hồi sản xuất, kinh doanh. Chính sách này nên bao gồm các công cụ như thuế, tín dụng, lãi suất, đất đai và tài chính, cùng những biện pháp hỗ trợ khác được điều chỉnh linh hoạt theo từng giai đoạn thực tế.
Theo ông Lê Minh Trí, mục tiêu của đề xuất không chỉ là cứu doanh nghiệp, mà còn giúp họ tái cơ cấu, phục hồi hoặc rút lui khỏi thị trường một cách trật tự, hạn chế tổn thất dây chuyền. Khi được thực hiện hiệu quả, chính sách này sẽ góp phần cải thiện môi trường đầu tư, củng cố niềm tin thị trường và lành mạnh hóa nền kinh tế.
