Cuộc cách mạng về tinh giản biên chế, thu gọn tổ chức bộ máy hành chính, từ 64 tỉnh, thành phố sau khi sáp nhập nay còn 34 tỉnh, thành phố, theo số liệu được công bố rộng rãi thời gian qua, thì trong đó có 6 thành phố trực thuộc Trung ương; 3.321 đơn vị hành chính cấp xã (bao gồm 2.621 xã, 687 phường và 13 đặc khu), giảm đáng kể so với 10.035 đơn vị trước đó, bỏ hoàn toàn cấp trung gian là cấp huyện (quận).
Kỳ vọng đô thị kết nối giao thông
Cho đến thời điểm hiện tại, việc sắp xếp lại địa giới hành chính các tỉnh tiếp tục đặt ra cho công tác kiến trúc, quy hoạch một khối lượng rất lớn, đó là phải lập mới quy hoạch chung cho từng tỉnh (mới), dù quy hoạch chung cũ đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, để phù hợp với sự thay đổi của chức năng đô thị, định hướng phát triển của địa phương, kết nối hệ thống giao thông, kỹ thuật hạ tầng…
Quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết trong địa bàn cũ sẽ phải thay đổi và nếu còn hiệu lực cũng phải điều chỉnh hoặc tích hợp cho phù hợp với quy hoạch chung mới. Đây cũng là dịp để chúng ta nhìn nhận lại những vấn đề còn bất cập trong các đồ án quy hoạch chung đã được phê duyệt, kể cả quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, để có sự điều chỉnh kịp thời phù hợp với sự phát triển chung của đất nước trong kỷ nguyên mới. Các quy hoạch mới được lập (với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo - AI, dữ liệu lớn - Big Data, internet vạn vật kết nối - Iot, điện toán đám mây - Cloud, GIS…) sẽ phải là quy hoạch kiến tạo phát triển, thể hiện được tư duy mới, tầm nhìn thời đại, vì lợi ích bền vững lâu dài của đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân trước biến đổi khí hậu và địa chính trị phức tạp đang diễn ra trên thế giới.
Sắp tới đây, tuyến đường sắt cao tốc bắc-nam, một dự án chiến lược, xương sống của nền kinh tế, với vốn đầu tư khoảng 67 tỷ USD (Mỹ) được triển khai xây dựng sẽ cùng với hệ thống đường bộ cao tốc hình thành các trục phát triển đô thị xuyên quốc gia, gắn kết các đô thị lớn như Hà Nội, Vinh, Đà Nẵng, Nha Trang, TP Hồ Chí Minh và các đô thị dọc tuyến. Với việc phát triển TOD (Đô thị kết nối giao thông công cộng), một loạt các khu đô thị mới, trung tâm dịch vụ, thương mại, kinh tế… quanh các nhà ga lớn sẽ hình thành trên tuyến đường sắt cao tốc này, tạo điều kiện để thu hút dân cư, giảm áp lực lên các đô thị trung tâm hành chính, thiết lập bản đồ phân bố dân cư mới cho các địa phương nơi đường sắt cao tốc đi qua. Và như thế, sự xuất hiện của đường sắt cao tốc bắc-nam và hệ thống đường bộ cao tốc cũng sẽ định hình lại không gian phát triển hệ thống đô thị và cấu trúc lại mạng lưới giao thông quốc gia một cách bài bản, hiện đại.
Tiết kiệm, phù hợp địa hình, bản sắc, phòng tránh thiên tai…
Một vấn đề khác vẫn đang là bài toán cho thực tại. Sau khi sáp nhập, theo báo cáo của Bộ Nội vụ, ngoài 33.956 trụ sở công được sử dụng thì còn hơn 4.226 trụ sở công dôi dư. Vấn đề rất lớn đã đặt ra cho chính quyền các cấp là cải tạo kiến trúc, công năng sử dụng để làm trường học; làm cơ sở y tế khám, chữa bệnh; làm nhà ở công vụ; làm nơi sinh hoạt văn hóa, thể dục thể thao cho nhân dân… Đòi hỏi của hiện tại là nhanh chóng hiện thực hóa mong muốn này, nhằm tránh thất thoát, lãng phí tài sản công. Thời gian qua, Bộ Chính trị thống nhất chủ trương đầu tư xây dựng các trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học và trung học cơ sở tại 248 xã biên giới đất liền, với dự kiến đầu tư 150 tỷ đồng/trường. Theo đánh giá, đây là lần đầu tiên nước ta có mô hình trường phổ thông nội trú liên cấp ở các xã biên giới.
Thực tế, bên cạnh các kết quả rất tốt, giáo dục ở các khu vực này còn rất nhiều khó khăn như về cơ sở vật chất, nhất là trường học, điểm trường chưa kiên cố, thiếu giáo viên, đi lại khó khăn, không an toàn trong mùa bão lũ... Nhưng rất cần chú ý: Điều kiện địa lý, hạ tầng ở các xã biên giới rất khác nhau. Do đó, không thể xây dựng theo mô hình sẵn có, phổ biến, đại trà như hiện nay, mà trước khi triển khai phải xem xét, đánh giá cụ thể ở từng địa bàn để bảo đảm kiến trúc công trình phải phù hợp với lối sống, văn hóa từng địa phương và bền vững. Phải đánh giá kỹ về quỹ đất, đường giao thông, điện, nước sạch, môi trường phù hợp với địa hình phức tạp ở vùng biên giới trước hiểm họa bão lũ, sạt lở… do thiên tai gây ra do biến đổi khí hậu.
Để sửa chữa, xây dựng 248 trường phổ thông nội trú liên cấp, trong đó thí điểm 100 trường trong năm 2025 như yêu cầu của Bộ Chính trị, ngoài nguồn tài chính từ ngân sách, thì rất cần sự chung tay đóng góp của các doanh nghiệp, của nguồn vốn xã hội hóa, mà đặc biệt là vai trò tích cực, hiệu quả của giới KTS, các hội nghề nghiệp tham gia sáng tác thiết kế các công trình trường học đặc biệt này. Kiến trúc phải bền vững, an toàn, giản dị, có bản sắc văn hóa, phù hợp với điều kiện kinh tế của từng khu vực miền núi giáp biên, chống lãng phí, tiêu cực theo đúng yêu cầu của Bộ Chính trị.
Đó cũng chính là nền tảng, là kim chỉ nam cho hoạt động sáng tạo của giới kiến trúc sư, các nhà quy hoạch để diện mạo đất nước sau cuộc sắp xếp giang sơn hiện đại, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, thấm đẫm tính nhân văn.
