Tuy nhiên, các bên vẫn còn thời gian để đạt thỏa thuận trước hạn chót ngày 28/9 tới, khi các biện pháp trừng phạt tự động được khôi phục theo điều khoản “Snapback”.
Chia rẽ sâu sắc
Dự thảo nghị quyết do Hàn Quốc trên cương vị Chủ tịch HĐBA trong tháng 9 đệ trình ngày 19/9, đề xuất dỡ bỏ vĩnh viễn các lệnh trừng phạt đối với Iran. Tuy nhiên, văn kiện này đã không được thông qua, do chỉ được bốn thành viên HĐBA ủng hộ, trong khi chín thành viên bỏ phiếu chống, hai nước bỏ phiếu trắng. Nga, Trung Quốc, Algeria và Pakistan ủng hộ mạnh mẽ việc duy trì đình chỉ các nghị quyết trừng phạt Iran. Tuy nhiên, các nước châu Âu phản đối quyết liệt, Mỹ cũng gây áp lực bác bỏ nghị quyết.
Trước đó, hôm 28/8, Anh, Pháp và Đức (Nhóm E3) đã kích hoạt cơ chế “phục hồi nguyên trạng” theo điều khoản “Snapback”, hay cơ chế tự động tái áp đặt trừng phạt, trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015 mang tên Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA), với lý do Iran không tuân thủ thỏa thuận. Cuộc bỏ phiếu của HĐBA được tiến hành theo quy trình nhóm E3 khởi động có thời hạn 30 ngày.
Kết quả bỏ phiếu nêu trên đồng nghĩa các lệnh trừng phạt trước đây của LHQ sẽ được áp dụng trở lại, sau khi thời hạn tự động khôi phục 30 ngày theo điều khoản “Snapback” trong JCPOA kết thúc vào ngày 28/9 tới. Song, quy định này có thể thay đổi nếu HĐBA có hành động đảo chiều. Iran và các cường quốc châu Âu vẫn còn thời gian để đạt thỏa thuận về việc trì hoãn tái áp đặt trừng phạt chống Tehran.
Cuộc bỏ phiếu đã phản ánh rõ sự chia rẽ sâu sắc giữa các thành viên HĐBA trong vấn đề hạt nhân Iran. Đại diện thường trực của Nga tại LHQ cho rằng, việc dự thảo nghị quyết không được thông qua đã vi phạm nghiêm trọng quy trình xem xét các tình huống tranh chấp liên quan JCPOA. Theo đại diện Nga, không có lý do pháp lý, chính trị hay thủ tục nào cho phép kích hoạt cơ chế “phục hồi nguyên trạng”. Phía Nga cáo buộc Nhóm E3 hành động ngoài phạm vi nghị quyết LHQ. Kết quả cuộc bỏ phiếu có thể khiến căng thẳng trong khu vực leo thang.
Đại diện Trung Quốc cũng cho rằng, châu Âu không có thẩm quyền khởi động tiến trình tái áp đặt trừng phạt Iran và cảnh báo việc thúc đẩy quá trình này có nguy cơ làm leo thang căng thẳng. Kết quả cuộc bỏ phiếu cũng gây bất lợi cho các nỗ lực ngoại giao nhằm sớm nối lại các cuộc đàm phán về chương trình hạt nhân Tehran. Trung Quốc kêu gọi các bên liên quan tìm giải pháp chính trị và ngoại giao khả thi để giải quyết vấn đề.
Trong khi đó, Quyền đại diện Mỹ tại LHQ hoan nghênh kết quả bỏ phiếu, cáo buộc Iran đã làm giàu urani vượt xa giới hạn đã thỏa thuận. Đặc phái viên Anh cho rằng, kết quả bỏ phiếu phù hợp với cơ chế “Snapback” và việc nhóm E3 áp dụng biện pháp “khôi phục nguyên trạng” là hoàn toàn hợp pháp...
Nguy cơ đối đầu
Trước cuộc bỏ phiếu, Iran cho biết, đã gửi thông báo tới các nước E3 nhằm ngăn chặn khả năng bị kích hoạt cơ chế tái áp đặt các biện pháp trừng phạt của LHQ. Trong đó, Iran đưa ra đề xuất mà theo Bộ trưởng Ngoại giao Iran là “sáng tạo, hợp lý và công bằng” để giải quyết những mối quan ngại thật sự và mang lại lợi ích cho cả hai bên. Thông báo cũng nêu rõ Iran không thể là bên duy nhất chịu trách nhiệm thực hiện đề xuất trên.
Đại diện thường trực Iran tại LHQ đã lên án kết quả bỏ phiếu là vi phạm luật pháp quốc tế, đồng thời bác bỏ hạn chót ngày 28/9 để tái áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt đối với Iran. Đại diện Iran tiếp tục khẳng định chương trình hạt nhân của Tehran là vì mục đích hòa bình. Iran cáo buộc Nhóm E3 đã không thực hiện nghĩa vụ của mình và cuộc bỏ phiếu tại HĐBA cho thấy cơ hội đối thoại đã bị bỏ lỡ.
Nguy cơ đối đầu giữa Iran và các nước phương Tây gia tăng sau cuộc bỏ phiếu của HĐBA. Trước nguy cơ Iran bị tái áp đặt trừng phạt, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian tuyên bố phản đối và khẳng định, Iran đủ sức vượt qua mọi sức ép quốc tế. Trên truyền hình quốc gia ngày 20/9, Tổng thống Pezeshkian nhấn mạnh về “khả năng thích ứng phi thường” của Iran trước áp lực quốc tế, đồng thời bày tỏ quyết tâm không khuất phục trước sức ép và yêu sách từ bên ngoài.
Hội đồng An ninh quốc gia tối cao Iran (SNSC) ra tuyên bố cảnh báo rằng, hợp tác giữa Iran với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) sẽ “bị đình chỉ trên thực tế” nếu LHQ tái áp đặt các lệnh trừng phạt chống Iran. Tuyên bố nêu rõ, các nước châu Âu đã “hành động thiếu cân nhắc” và việc hợp tác với IAEA bị đình chỉ là nhằm đáp trả hành động của nhóm E3. SNSC giao nhiệm vụ cho Bộ Ngoại giao Iran tiếp tục tham vấn để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Bộ Ngoại giao Iran ra tuyên bố lên án cuộc bỏ phiếu của HĐBA, đồng thời cảnh báo sẽ có phản ứng thích đáng đối với “bất kỳ hành động phi pháp nào”. Tuy nhiên, Iran vẫn lưu ý rằng “cánh cửa ngoại giao” chưa đóng lại. Bộ trưởng Ngoại giao Iran có kế hoạch gặp những người đồng cấp châu Âu tại New York (Mỹ) trong tuần này.
