Tài hoa đặc biệt của cô gái Gò Nổi

Hiện nay, phụ nữ Gò Nổi trong mạch nghề thủ công truyền thống ấy còn rất nhạy bén với thị trường. Chị Lê Thị Hà (34 tuổi, trú thôn Hà An) là nhân tố đơn lẻ, độc lạ trong nghề điêu khắc gỗ truyền thống.

“Thợ nữ điêu khắc gỗ như Hà rất hiếm”

Đó là lời chia sẻ đầy cảm xúc của Nghệ nhân Ưu tú Trần Thu, chủ nhân xưởng điêu khắc gỗ Âu Lạc (Gò Nổi), người thầy dẫn dắt chị Lê Thị Hà vào nghề điêu khắc gỗ. Nhớ lại 15 năm trước, hình ảnh cô bé Hà nhỏ nhắn, đôi bàn tay non nớt cầm mũi đục, dùi cui để lại nhiều ấn tượng trong bạn bè cùng đi học nghề điêu khắc gỗ. Thời điểm đó, động lực duy nhất của Hà là tìm được một nghề để có thể tự nuôi sống bản thân.

Nhiều tháng liền, hai đôi tay của Hà ê ẩm vì liên tục giữ mũi đục cho đúng hướng. Bàn tay chi chít vết sẹo, dấu tích sau những lần lưỡi đục sượt trúng. Dường như cá tính mạnh mẽ đã giúp cô gái trẻ vượt qua mọi thử thách. Hà có một tâm niệm: “Hôm nay mình gặp một chút khó khăn thì phải vượt qua để ngày mai được thảnh thơi hơn”.

Năm 2012, Hà quyết định xin rời xưởng gỗ Âu Lạc để tự mở một căn xưởng nhỏ cho mình. Quyết định đó không hề dễ dàng. Ngoài tay nghề, việc tìm kiếm nguồn khách hàng tiềm năng, nghiên cứu thị trường đòi hỏi rất nhiều yếu tố. Là dòng gỗ điêu khắc - mỹ nghệ nên mẫu mã sẽ có tính đào thải, liên tục thay đổi xu hướng theo từng giai đoạn.

Nhận thấy không thể đứng yên ở khu vực miền trung, Hà mở rộng quan hệ khách hàng ra cả nước. Chính sự nhạy bén đó giúp cho chị có thêm góc nhìn đa dạng, nâng cao kinh nghiệm cùng xu hướng thẩm mỹ. Mỗi lần trực tiếp đi giao sản phẩm ra các tỉnh phía bắc, Hà kết hợp trao đổi, học hỏi kinh nghiệm từ các làng nghề lớn.

Hiện tại, hai dòng sản phẩm chủ yếu được chị chế tác là tranh gỗ và tượng. Trong đó, mỗi sản phẩm có các đặc thù riêng. Tranh gỗ chủ yếu về phong cảnh, kết hợp các hình tượng như chim hạc, hoa sen, bụi trúc, núi non... cùng nhiều chi tiết nhỏ li ti. Về tượng luôn đòi hỏi tính chuẩn xác của tỉ lệ, thể hiện rõ thần thái trên gương mặt.

“Những vết trầy xước trên tay dù đã mờ dần nhưng giá trị nghề vẫn luôn đọng lại trong bản thân tôi. Phải làm nghề, sống với nghề điêu khắc gỗ mới thấy, nó không chỉ có bụi bặm, nặng nhọc mà còn là sự bay bổng. Tôi thường thả lỏng đầu óc, đón nhận mọi hình ảnh chung quanh để có thể trở thành ý tưởng sáng tạo mẫu mã gỗ sau này”, chị Hà chia sẻ.

Nghệ nhân Trần Thu vẫn nhớ như in hình ảnh cô bé Lê Thị Hà đến gặp ông xin học nghề. Ngày đó, Hà đã có năng khiếu vẽ thì hiển nhiên thực hành chạm khắc gỗ sẽ đẹp. Chăm chỉ và ý thức học nghề cao nên Hà tiến bộ rất nhanh.

“Ở khu vực miền trung, con gái làm thợ điêu khắc gỗ rất chi là hiếm, hiếm lắm. Tay nghề cũng như nhiều kỹ năng hỗ trợ nghề mà Hà có được như hôm nay là do em ấy tự học, tự rèn luyện suốt 13 năm sau khi rời xưởng điêu khắc của tôi. Tôi tiếp cận khá nhiều các làng nghề điêu khắc gỗ. Một số chị em có tay nghề cao nhưng thường chỉ chuyên sâu một thể loại hoặc một công đoạn, còn lại đa phần là gò gọt đơn giản. Hà lại khác. Sau thời gian ra nghề, với tư chất thông minh, đơn hàng của Hà dường như không thiếu. Dân trong nghề từ nam chí bắc đều biết”, ông Thu chia sẻ.

Trong nghề điêu khắc gỗ, số lượng nữ giới chỉ đếm trên đầu ngón tay. Chị Hà cho rằng, đó chính là thử thách cho bản thân mình. Do vậy, chị luôn tự dặn bản thân cần tập trung cao độ trước mỗi lần khoan, đục tấm gỗ. Phụ nữ có một lợi thế là ở góc nhìn thẩm mỹ. Trong quá trình làm việc, chị Hà sử dụng máy phay hoặc máy cưa để cắt gỗ, tạo dáng chuẩn để anh em thợ cùng làm theo.

Hướng đến những giá trị tinh túy

Từ khi mở xưởng, ngoài thời gian hoàn thiện đơn đặt hàng của khách, chị Hà còn nhận đào tạo nghề miễn phí, bao gồm ăn ở cho thợ trẻ. Thú vị ở chỗ, có những bạn trẻ quê ở các tỉnh phía bắc như Nghệ An, Hưng Yên, Nam Định (cũ)... vào học nghề của chị Hà. Đã có khoảng 10 người thợ thành nghề từ xưởng của cô thợ đất Gò Nổi. Hiện tại, ba thợ nam quyết định gắn bó lâu dài, cùng làm việc với chị Hà.

Nằm bên dòng sông Thu Bồn, căn xưởng nhỏ rộng chừng 100 m2 đều đặn vang lên tiếng gõ đục, tiếng máy khoan. Là xưởng gia công, điêu khắc gỗ theo ý khách hàng nên đội thợ của chị Hà phải tập trung hoàn thành đúng hẹn. Ngay sau khi hoàn thành, lần lượt các thành phẩm được vận chuyển đến khách hàng. Chị Hà cho biết, chị thấu hiểu được tâm lý khách hàng chờ đợi vài tháng liền để tận mắt nhìn ngắm tác phẩm gỗ điêu khắc. Chính niềm tin tuyệt đối của người mua thôi thúc nhóm thợ trau chuốt từng đường nét, hình dáng tác phẩm.

Vừa tạo phôi cho khúc gỗ trắc đen trị giá 200 triệu đồng, chị Hà vừa nhìn vào đường gọt trên bức tranh hoa sen và chim hạc do anh thợ thực hiện. Cô thợ trẻ từ tốn: “Em dùng máy rô-tơ lấy nền, phá dáng vừa phải cho bức gỗ thôi. Đừng hạ thấp quá. Hạ dần dần để có những chỗ cần tạo hình tiếp, rồi mình mài nữa mà”.

Phá dáng, một bước tiêu tốn nhiều công sức của người thợ. Chỉ cần một động tác phá dáng sai có thể ảnh hưởng đến bố cục chung của một tác phẩm. Với một bức tranh gỗ rộng vài mét vuông, nếu một vị trí bị lõm sâu bất thường, người thợ sẽ cần thêm một ngày công xử lý toàn bộ phần nền.

Những năm gần đây, các máy móc chuyên dụng đã hỗ trợ rất nhiều cho công đoạn này. Máy móc giúp giảm sức lao động. Bù lại, có một số vị trí trên tác phẩm bắt buộc chị Hà dùng tay điều khiển mũi đục cắt gọt. Đó là ranh giới khẳng định giá trị nghề điêu khắc gỗ mà chị Hà đang theo đuổi.

Điểm chung của những khách hàng tìm đến gỗ điêu khắc của cô thợ đất Gò Nổi là cần tính độc bản của sản phẩm. Có những vị khách sẵn sàng chi trả hàng trăm triệu đồng để đặt một tác phẩm tranh phong cảnh trên thân gỗ trắc đen. Mọi công đoạn từ lên ý tưởng, thiết kế mẫu mã, hoàn thiện và vận chuyển tác phẩm đến tận nhà đều do một tay chị Hà thực hiện. Sự tin tưởng đó hình thành từ sự tỉ mỉ, sáng tạo liên tục của cô thợ trẻ.

Hà cười bảo: “Mươi năm trước, tôi chỉ biết làm gai dạng chìm trên thân hoa sen thì hiện nay, gai đã nổi khối 3D, sờ vào sẽ cảm nhận từng mũi gai nhọn. Nó tốn công, cần cúi sát vào bề mặt để nhìn rồi chạm khắc. Dù vậy, sau khi nhìn lại “đứa con nghệ thuật” của mình được trọn vẹn, khi đó mới dám thở phào”.

Chị Hà quan niệm, để có thể ngấm và thật sự thích nghề điêu khắc gỗ thì cần gặp những vị khách khó tính. Kinh nghiệm lựa chọn gỗ, cách thẩm định chất gỗ, mùi hương gỗ của nhóm khách hàng khó tính giúp người thợ phải nâng cao tay nghề để có thể theo kịp. Việc vẽ mẫu cũng cần nhiều thời gian. Khi ý tưởng chợt đến, chị Hà liền đưa lên mặt giấy. Qua nhiều lần sàng lọc, khách hàng mới đồng ý mẫu thiết kế.

Chị thường chia sẻ cùng học viên rằng, đối với nghề điêu khắc gỗ, ai cũng sẽ có những bỡ ngỡ trong nghề. Bản thân chị có chút may mắn khi được các thế hệ đi trước truyền dạy kỹ năng, kinh nghiệm làm việc. Đời gỗ cũng như đời người. Chúng ta cứ mở lòng đón nhận mọi giá trị. Mỗi va vấp trong cuộc sống giúp người thợ tìm được những mảnh ghép vô hình, có thể áp dụng cho công việc điêu khắc gỗ.

Khi đội thợ tại xưởng dần vững tay nghề, chị Hà tiếp tục tìm kiếm thế hệ thợ trẻ tuổi, hướng đến nhóm thợ nữ chuyên tâm và thật sự yêu thích nghề điêu khắc gỗ. Chị Hà bộc bạch: “Không phải tự nhiên mà mọi thứ tốt dần lên, cũng không phải sau một giấc ngủ dậy thì chúng ta có được những thứ mình muốn. Tất cả kiến thức và kinh nghiệm đều là do bản thân mình luôn cố gắng học hỏi mỗi ngày!”.