(Tiếp theo và hết)
Tháng 4/2025, trang Billboard đưa ra một tuyên bố có thể gây sốc với nhiều người: Hơn một nửa số người mua đĩa than thậm chí không sở hữu máy nghe đĩa. Đây là thống kê được dựa trên báo cáo năm 2023 của hãng Luminate. Việc bỏ ra vài chục tới hàng trăm USD để mua một thứ chỉ để trưng bày và không có ý định nghe nó tưởng như vô cùng phi lý, nhưng lại không khó hiểu nếu nhìn dưới góc độ người hâm mộ cuồng nhiệt.
Sức mạnh của văn hóa thần tượng
Với những người hâm mộ, việc thần tượng được vinh danh với vị trí đầu bảng xếp hạng Billboard và được truyền thông, mạng xã hội ngợi ca về tầm ảnh hưởng… mỗi khi ra mắt sản phẩm mới là một niềm hạnh phúc. Nhưng với sự thịnh hành của nhạc số, lượng album vật lý được bán ra trên toàn cầu liên tục đi xuống: từ 14,6 tỷ USD năm 1999 xuống còn 6,3 tỷ USD trong năm 2009.
Hệ quả là bắt đầu từ ngày 13/12/2014, bảng xếp hạng Billboard 200 quyết định sử dụng một hệ thống tính điểm mới mang tên Album-Equivalent Unit (AEU tức đơn vị tương đương album). Theo đó, một album được bán ra sẽ có giá trị tương đương 10 lượt tải về và bằng 1.500 lượt phát trực tuyến. Như vậy, thay vì phải bỏ ra nhiều ngày dài bật đi bật lại một album để “cày” cho thần tượng, người hâm mộ có thể tiết kiệm thời gian và công sức khi đặt đĩa than, băng cassette hoặc CD - dù tốn kém gấp nhiều lần.
Tại LP Club - điểm đến của nhiều người chơi đĩa than tại Hà Nội, đặt mua đĩa để ủng hộ thần tượng là lý do phổ biến bậc nhất với nhiều người chơi đĩa than. Anh Quang Đặng chia sẻ: “Năm 2020, Taylor Swift phát hành album Folklore với tám bìa đĩa, và trong mỗi bìa đĩa lại là một mầu đĩa khác nhau. Tôi đã gặp không ít bạn trẻ sẵn lòng mua đủ cả tám phiên bản để sưu tầm. Họ có thể mang về nhà và chỉ bóc một đĩa để nghe, bảy đĩa còn lại… chưng để đó mà thôi. Điều quan trọng là họ đã có đủ nguyên cả tám phiên bản của thần tượng. Và thực tế về lâu dài, nhiều đĩa cũng có giá trị cao hơn về mặt sưu tầm. Thí dụ có những phiên bản mầu đẹp, hiếm sẽ có giá cao hơn bản thông dụng và người chậm chân hoàn toàn có thể phải mua với giá cao hơn niêm yết tới năm, sáu lần”.
Taylor Swift không phải nghệ sĩ thế hệ mới duy nhất chọn phát hành album dưới dạng đĩa than. Bảng xếp hạng những nghệ sĩ bán đĩa vinyl chạy nhất nước Mỹ năm 2023 còn có những ban nhạc thế hệ cũ Metallica và The Beatles lần lượt ở vị trí thứ 7 và 8. Tới năm 2024, danh sách này hoàn toàn là những cái tên sinh ra trong giai đoạn từ 1985 tới 2003 - thời điểm vinyl đã đánh mất sự thống trị.
Những nghệ sĩ dẫn đầu bảng xếp hạng năm 2024 như Taylor Swift (2,9 triệu đĩa vinyl được bán), Billie Eilish (520 nghìn đĩa), Tyler The Creator (493 nghìn đĩa) hay Sabrina Carpenter (405 nghìn đĩa)…. đều phát triển sự nghiệp trong kỷ nguyên số, nhưng tiềm năng từ đĩa than là quá lớn để có thể bỏ qua. Năm 2023, rapper Travis Scott tung ra 500 nghìn bản đĩa than album Utopia với nhiều bìa đĩa và mầu khác nhau. Đây là số lượng đĩa than của một nghệ sĩ hip-hop lớn nhất kể từ khi các thống kê bắt đầu được tính năm 1991. Trong tuần đầu phát hành, album ghi nhận 496 nghìn AEU - trong đó có 252 nghìn bản đĩa được bán. Nhờ sự ủng hộ nhiệt tình của người hâm mộ, Utopia trụ vững trên ngôi đầu bảng xếp hạng Billboard 200 trong suốt năm tuần.
Đối tượng người hâm mộ của những nghệ sĩ kể trên phần lớn thuộc thế hệ Gen Z (những người sinh trong giai đoạn 1997-2012). Điều thú vị là dù sinh sau và lớn lên cùng nhạc số nhưng thống kê năm 2021 của MRC Data chỉ ra rằng Gen Z lại mua đĩa than nhiều hơn cả thế hệ Gen Y (sinh trong giai đoạn 1981-1996). Các nhà sản xuất thấu hiểu độ chịu chi của người hâm mộ và sẵn sàng kích cầu bằng những "chiêu" đặc biệt, như có những “Bonus track” (ca khúc tặng kèm) tại một số thị trường nhất định.
Anh Quang Đặng cho biết mình từng ngỡ ngàng trong một chuyến đi nước ngoài: “Tôi gặp vài bạn trẻ đang đi săn lùng đĩa phiên bản phát hành riêng cho thị trường Nhật Bản để sưu tầm. Khi nói chuyện thêm và hỏi họ đang dùng mâm gì, tôi vô cùng bất ngờ khi họ cho biết mình không sở hữu mâm đọc đĩa than và cũng… không có ý định mua nó”.
Với họ, đĩa than cũng chỉ là một thứ “merchandise” (hàng lưu niệm) gắn liền với nghệ sĩ như áo thun, mũ, ảnh hay gậy phát sáng... nhằm thể hiện sự ủng hộ của họ với thần tượng, cũng như một thú vui sưu tập không hề rẻ. Điều này tạo nên một gam màu rất riêng cho thị trường đĩa than, bên cạnh những người hâm mộ mua đĩa để thưởng thức âm nhạc như thường thấy.
Công cụ kết nối
Tại thị trường Việt Nam, nếu như ở thời điểm năm 2011, việc diva Mỹ Linh cho ra mắt album Một Ngày (hay còn gọi là Mỹ Linh acoustic) dưới dạng CD lẫn đĩa than từng được xem như một bước đi liều lĩnh, thì giờ đây lại là trào lưu thời thượng. Trong những năm qua, nhiều nghệ sĩ thuộc các thế hệ khác nhau như nhạc sĩ Đức Trí, NSND Mai Hoa, ca sĩ Hồng Nhung, Thanh Lam, Đức Tuấn, Phạm Thu Hà, Hà Anh Tuấn, Hoàng Thùy Linh… đều đã cho ra mắt sản phẩm dưới dạng đĩa than.
Dự án Timeless - The Voice Vol.1 của ca sĩ Tùng Dương cũng được phát hành dưới định dạng đĩa than khi ra mắt tháng 11/2025. Theo nghệ sĩ, anh quyết định làm một album “Hi-end” (chất lượng âm thanh cao cấp) và không lựa chọn nào phù hợp hơn đĩa than, dù thu âm analog “rất cực nhọc chứ không hề nhàn như thu thanh digital”.
Tùng Dương lý giải: “Việc thu analog thử thách chúng tôi phải duy trì được cảm xúc lẫn kỹ thuật chơi đàn để các bản hòa âm vang lên được hài hòa với giọng hát. Kỹ thuật thu âm và hòa âm phải đạt tới sự kỳ vọng của giới Hi-end. Tôi tin rằng âm nhạc, khi được lưu giữ và thưởng thức bằng đĩa vinyl, mang một giá trị khác biệt: cả về âm thanh lẫn cảm xúc. Vinyl không chỉ là một định dạng, mà còn là sự chuẩn bị một tâm thế để thưởng thức. Người nghe phải chậm lại, lắng nghe bằng tất cả các giác quan”.
“Trong thời đại số, khi mọi thứ trở nên nhanh và tiện lợi, tôi muốn nhắc lại ý niệm về sự trân trọng và tĩnh tại trong âm nhạc. Phát hành trên vinyl là cách tôi gửi gắm tinh thần “timeless” - thứ âm nhạc không bị cuốn theo xu hướng, mà có thể sống lâu dài cùng thời gian và tâm hồn người nghe. Chuẩn Hi-end với Dương không chỉ dừng ở âm thanh mà còn cách làm, tinh thần và chất lượng đòi hỏi cao của dự án”.
Các ca sĩ từng thực hiện dự án đĩa than đều thừa nhận độ khó của dự án lớn hơn nhiều những dự án thông thường. Quang Dũng từng tâm sự, nếu một album thường chỉ mất từ sáu tháng tới một năm để hoàn thiện thì album vinyl có thể tiêu tốn gấp đôi thời gian. Anh cho rằng đây không phải là cuộc chơi dành cho mọi ca sĩ, bởi ngoài chất giọng, người nghệ sĩ còn cần gu thẩm mỹ âm nhạc, tư duy hòa âm phối khí… Chi phí cũng là một rào cản lớn, khi một đĩa than tại thị trường Việt Nam thường có giá bán hơn 1,2 triệu đồng/đĩa - mức giá không phải khán giả nào cũng sẵn lòng chi ra.
Khó là vậy, nhưng các nghệ sĩ vẫn sẵn lòng đầu tư nhằm thỏa mãn cái tôi của nghệ sĩ, đồng thời đem tới cho khán giả những sản phẩm chất lượng nhất trong khả năng. Âm thanh “ấm” vẫn là một trải nghiệm cảm xúc đặc biệt với những ai từng trải nghiệm đĩa than. Yếu tố cảm xúc cũng chính là thứ giúp sự hồi sinh của đĩa than bền vững, thay vì một trào lưu nhất thời và chết yểu.
Trong hành trình kết nối và giúp nhiều người tìm được đĩa than mình mong muốn, bản thân anh Quang Đặng từng nhận được nhiều hơn những gì kỳ vọng: “Có lần một bạn trẻ đến hỏi mua album của một nghệ sĩ tôi chưa từng nghe tới. Thế là tôi tò mò mở thử ra nghe, và rồi bất ngờ phát hiện: "Ồ, nghệ sĩ này hay phết!". Kể từ đó, chính những yêu cầu tưởng như ngẫu nhiên từ khách lại trở thành cơ hội để tôi mở rộng gu thưởng thức của mình, làm giàu thêm vốn hiểu biết âm nhạc. Với những nghệ sĩ vừa phát hiện ra, tôi lại chia sẻ lại cho các vị khách khác”.
Những cuộc trao đổi như vậy không chỉ là giao dịch mua - bán đơn thuần, mà còn là sự chia sẻ đam mê giữa những người đồng điệu, là thứ kết nối cá nhân mà không một thuật toán đề xuất nào của Spotify - dù có ưu việt đến nhường nào - có thể thay thế.
Thú chơi đĩa than, vì thế, không chỉ là một thú chơi hoài cổ. Đó còn là một hành trình khám phá, kết nối cảm xúc giữa những tâm hồn đồng điệu. Âm nhạc sẽ còn ý nghĩa gì nếu thiếu đi cảm xúc và tính kết nối? Và đó là lý do dù thế giới đang ở trong kỷ nguyên số, nhiều người vẫn sẵn sàng sống chậm lại: dành vài giờ để “bới” hàng chồng đĩa chọn album ưa thích, pha một cốc cà-phê và chọn góc riêng để lắng nghe tiếng kim chạm rãnh đĩa.
