Sớm hình thành Quốc gia khởi nghiệp

Mới đây, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã giới thiệu Dự thảo Đề án Quốc gia khởi nghiệp. Đáng chú ý, mục tiêu của đề án là đưa khởi nghiệp thành cơ hội cho mọi người dân, có những doanh nghiệp một người và tạo 10.000 startup vào năm 2030.

Thay đổi thể chế mạnh mẽ

Theo ông Phạm Hồng Quất, Cục trưởng Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ, triết lý chính thể hiện trong Dự thảo Đề án Quốc gia khởi nghiệp là "mọi công dân đều có thể khởi nghiệp trên nền tảng công nghệ số, công nghệ mới và sự sáng tạo trong mọi lĩnh vực". Điều đó cũng có nghĩa là mọi công dân đều có cơ hội để tiếp cận với những điều kiện cần thiết để khởi nghiệp. Trong đó, doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ, ĐMST, có khả năng tăng trưởng nhanh, phá vỡ mô hình cũ đóng vai trò nòng cốt, lan tỏa tinh thần khởi nghiệp đến toàn xã hội.

Nhấn mạnh tới vai trò của khởi nghiệp ĐMST, Bộ trưởng KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, cần “xây dựng quốc gia khởi nghiệp sáng tạo, khởi nghiệp dựa trên công nghệ số, dựa trên ĐMST, tạo thể chế và các công cụ số để doanh nghiệp Việt Nam có thể chỉ có một người”. Trong đó “xây dựng hệ thống ĐMST quốc gia cần gắn với nhu cầu của doanh nghiệp và xã hội”.

Theo đánh giá, hiện Việt Nam có hệ sinh thái khởi nghiệp khá sôi động, với hơn 3.000 startup (doanh nghiệp khởi nghiệp) năm 2024. Giá trị đầu tư mạo hiểm đạt một tỷ USD.

Những thay đổi mạnh mẽ về thể chế, đặc biệt là việc ban hành “bộ tứ chiến lược” với các nghị quyết 57, 59, 66, 68, được đánh giá tạo sự thông thoáng cho khởi nghiệp và thị trường đầu tư. Đây cũng là những điều kiện thuận lợi cho khởi nghiệp. Hàng loạt luật liên quan cũng được điều chỉnh để tạo ra hành lang pháp lý mới. Nhờ đó, Việt Nam có thể sớm có các chính sách hữu hiệu như những quốc gia tiên tiến kể trên, chẳng hạn quỹ đầu tư mạo hiểm của Chính phủ hoặc cơ chế đặt hàng các bài toán lớn cho tập đoàn và startup.

Theo ông Phạm Hồng Quất, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam trong giai đoạn gần đây đã quay trở lại sau một thời gian khá yên ắng do đại dịch và việc đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu cũng như sự thiếu vắng những nguồn vốn đầu tư mạo hiểm. Hiện nay, nhiều startup nắm bắt công nghệ rất nhanh, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ chuỗi khối (blockchain) và các lĩnh vực công nghệ dịch vụ mới, đặc biệt là sự tham gia vào các dự án quốc tế của doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam ngày càng nhiều.

“Nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn ở trong nước cũng bắt đầu quan tâm và tạo những bệ phóng cho các startup. Nhiều trường đại học cũng bắt đầu hình thành các chương trình đào tạo chuyên nghiệp hơn theo định hướng đại học sáng tạo. Một số quỹ tư nhân bắt đầu hình thành các quỹ hỗ trợ khởi nghiệp. Điều đó cho thấy, hệ sinh thái của nước ta đã và đang phát triển khá mạnh. Dưới góc nhìn của các nhà đầu tư quốc tế thì Việt Nam vẫn đang tiếp tục trở thành một điểm đến hấp dẫn, một ngôi sao sáng trên bản đồ công nghệ của khu vực”, ông Quất nói.

Thị trường chứng khoán chuyên biệt cho khởi nghiệp

So với nhiều quốc gia trong khu vực, hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam vẫn còn nhiều điểm yếu. Theo ông Quất, khả năng gọi vốn toàn cầu và phát triển để thu hút vốn đầu tư mạo hiểm lớn của startup Việt Nam vẫn còn khoảng cách khá xa so với Indonesia và Singapore… Đặc biệt, Singapore - quốc gia có đến hàng chục “kỳ lân” công nghệ với lượng vốn đầu tư chiếm từ 60 - 70% tổng lượng vốn của cả khu vực.

“Việt Nam cần một môi trường đầu tư mạo hiểm tốt hơn. Việc thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm của quốc gia và địa phương là chưa đủ. Theo tôi, sắp tới việc tổ chức một thị trường chứng khoán chuyên biệt cho khởi nghiệp sáng tạo là hết sức cần thiết. Thị trường này cần có những quy định đặc thù so với các quy định chung mà sàn chứng khoán áp dụng cho doanh nghiệp đại chúng”, ông Quất phân tích.

Cũng theo ông Quất, việc gọi vốn trên thị trường chứng khoán sẽ giúp doanh nghiệp khởi nghiệp có thêm động lực để hoàn thiện mô hình, có thêm nguồn lực để tăng tốc và bứt phá. “Thị trường chứng khoán chuyên biệt cho startup nếu hình thành hiệu quả sẽ trở thành bệ phóng cho cả hệ sinh thái”. Đây sẽ là cơ hội để họ trở thành những “kỳ lân”.

Nhấn mạnh tới khái niệm quốc gia, khởi nghiệp, ông Quất cũng lấy thí dụ về những mô hình startup ở một số quốc gia khác. Trong đó, Israel tập trung vào thị trường toàn cầu và công nghệ cao, xuất khẩu các startup và sản phẩm công nghệ ra thế giới bằng cách đi cùng với các tập đoàn lớn. Hàn Quốc dùng sự đầu tư lớn của các tập đoàn để nâng tầm công nghệ và doanh nghiệp nhỏ và vừa. Còn Singapore hướng tới ứng dụng công nghệ sâu trong các lĩnh vực, lập ra nhiều quỹ đầu tư của chính phủ phục vụ những giai đoạn khác nhau của startup.

Nhấn mạnh yêu cầu hình thành văn hóa ĐMST trong toàn dân, đưa ĐMST trở thành lối sống, phong cách sống của mọi người dân, mọi tổ chức, ông Quất cho rằng xây dựng Quốc gia khởi nghiệp là chiến lược dài hạn.

Theo đó, thúc đẩy văn hóa ĐMST, với phong trào “Quốc gia khởi nghiệp” nhằm đạt 40% số doanh nghiệp có hoạt động ĐMST vào năm 2030. Phát triển các khu công nghệ cao ở Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ… thu hút đầu tư nước ngoài.

Ông cũng nhấn mạnh, KHCN, ĐMST và chuyển đổi số sẽ mở ra môi trường, công cụ và thị trường mới cho khởi nghiệp. Nó đồng thời thay đổi phương thức, mô hình hoạt động để tạo ra sản phẩm mới, nâng cao năng lực, năng suất, chất lượng và hiệu quả, từ đó tạo nên đột phá và tăng trưởng nhanh.

Cục trưởng Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ cũng đưa ra sáu nhóm nhiệm vụ cần phải hoàn thành. Trong đó ưu tiên xác lập tư duy, nhận thức, văn hóa chấp nhận rủi ro trong việc thiết kế các quy định, chương trình hỗ trợ. Đồng thời phải xây dựng hạ tầng và hệ sinh thái, đặc biệt là hạ tầng công nghệ, hạ tầng số dùng chung.

Một nhiệm vụ khác là thiết lập và triển khai chính sách mới. Ông Quất lấy thí dụ về những chính sách có thể áp dụng cho “doanh nghiệp một người”, tức cá nhân có thể tận dụng sức mạnh AI để chỉ cần một người cũng vận hành được tất cả hoạt động trong doanh nghiệp.

Ngoài ra, Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ cho rằng, cần nuôi dưỡng “hạt giống” khởi nghiệp bằng các mô hình như “tổ cố vấn cộng đồng” ở xã, phường, đại học khởi nghiệp, đại học ĐMST. Cuối cùng, việc cung cấp vốn cho doanh nghiệp khởi nghiệp phải được đẩy mạnh, như thông qua quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia, địa phương.

Ông Phạm Hồng Quất đề xuất tập trung vào hoạt động ươm tạo và tăng tốc khởi nghiệp, thông qua mô hình như Deeptech Hub, Startup Park, Startup City, vườn ươm khởi nghiệp ở các viện trường, tập đoàn.