Nỗ lực gỡ "thẻ vàng" của Việt Nam được đánh giá cao

- Hiện nay, việc chống khai thác IUU đang được Chính phủ chỉ đạo thực hiện rốt ráo, còn trong thực tế, hiệu quả đến đâu, thưa ông?

- Tất cả các thông tin về hoạt động đăng ký, cấp phép, quản lý khai thác, kiểm tra… đều được cập nhật trên hệ thống VNFishbase. Nhờ đó, các cơ quan quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương có thể theo dõi biến động của tàu cá hằng ngày.

Ngoài ra, các địa phương đã lập danh sách tàu cá chưa đủ điều kiện đăng ký và giao cho chính quyền cấp xã, thôn phối hợp đồn biên phòng và công an xã quản lý chặt chẽ. Do vậy, chỉ những tàu có giấy phép hợp lệ mới được phép ra khơi, còn tàu không đủ điều kiện thì bị kiểm soát nghiêm ngặt.

Về hạ tầng công nghệ thông tin, hệ thống cơ sở dữ liệu ngành thủy sản đã được đối soát với cơ sở dữ liệu dân cư do Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (C06), Bộ Công an quản lý. Hai hệ thống này đang được kết nối để bảo đảm thông tin về tàu cá, chủ tàu thống nhất, chính xác.

Hiện Cục C06 đang phối hợp Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ đội Biên phòng phát triển ứng dụng kiểm soát tàu cá khi xuất - nhập bến, bảo đảm mọi tàu cá, ngư dân đều được giám sát từ khi rời bến, ra khơi cho đến khi cập cảng.

- Theo ông, các dịch vụ hậu cần nghề cá, như: tiếp nhiên liệu, đá ướp, bốc dỡ tại cảng… đã đáp ứng được nhu cầu, đồng thời hỗ trợ ngư dân yên tâm vươn khơi, bám biển?

- Hiện nay, tất cả các cảng cá đã được công bố và đưa vào hoạt động đều có đầy đủ cơ sở cung cấp các dịch vụ thiết yếu như nước đá, nước ngọt, thực phẩm, nguyên vật liệu, nhiên liệu xăng dầu… phục vụ tàu cá. Nhưng có một nghịch lý là, một bộ phận tàu cá (đặc biệt là tàu dài từ 15m trở lên) vẫn chưa chấp hành nghiêm quy định phải vào cảng chỉ định để bốc dỡ và kiểm soát nguồn gốc thủy sản. Công tác quản lý và xử lý các tàu không vào cảng chỉ định vẫn còn lỏng lẻo, thiếu kiên quyết ở một số địa phương. Có nơi, dù số lượng tàu cá rất lớn, với hàng nghìn chiếc, nhưng tỷ lệ tàu cập cảng chỉ định chỉ đạt khoảng một nửa. Chúng tôi đang thực hiện các giải pháp để tàu thuyền phải tuân thủ việc vào cảng chỉ định.

- Nỗ lực gỡ "thẻ vàng" đã được triển khai một thời gian dài, các địa phương có triển khai nghiêm túc hay vẫn còn tình trạng "trên nóng dưới lạnh", thưa ông?

- Nhìn chung, các địa phương đều nghiêm túc triển khai chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kiểm soát chặt tàu cá khi ra vào cảng, không để tàu không đủ điều kiện ra khơi. Tuy nhiên, đâu đó ở một số nơi, việc quản lý vẫn chưa đạt yêu cầu. Có địa phương chưa nắm rõ vị trí tàu cá không đủ điều kiện, dẫn đến tình trạng "mất dấu", tức là không biết tàu đó đang ở đâu.

Mặc dù cơ quan chức năng đã có hướng dẫn, ban hành biện pháp cụ thể, song một số địa phương chưa thật sự quyết tâm, đặc biệt là chính quyền cấp xã. Khi chuyển sang vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp, năng lực và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ cấp xã trong công tác này vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

- Thưa ông, sau gần 8 năm triển khai các biện pháp chống khai thác IUU và khuyến nghị gỡ cảnh báo "thẻ vàng" của Liên minh châu Âu (EC), vướng mắc lớn nhất trong thực hiện nhiệm vụ này là gì? Và đâu là giải pháp mang tính đột phá, để gỡ "thẻ vàng" trong năm nay?

- Thách thức lớn nhất hiện nay vẫn là tình trạng tàu cá mất kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS) khi hoạt động trên biển. Dù tình trạng này đã giảm đáng kể so trước đây và tỷ lệ xử phạt đã tăng lên, nhưng vẫn còn chậm và chưa xử phạt triệt để, đủ sức răn đe. Chúng tôi đã nâng cấp hệ thống VMS để có thể phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp ngư dân cố tình ngắt kết nối. Đồng thời, đang phát triển ứng dụng trên thiết bị di động, giúp cơ quan quản lý biết ngay khi tàu mất tín hiệu, từ đó báo cáo định kỳ 6 giờ/lần hoặc đưa tàu về bờ trong vòng 10 ngày theo quy định. Phía EC cũng đánh giá cao hướng đi này và khuyến khích Việt Nam sớm áp dụng nhằm kéo giảm vi phạm.

Để gỡ "thẻ vàng" IUU, Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu các cơ quan, đơn vị phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp hoàn thiện thể chế, kiểm soát chặt tàu ra vào cảng, truy xuất nguồn gốc, tăng cường tuần tra kiểm soát vùng biển, xử lý nghiêm các tàu vi phạm, đặc biệt là hành vi ngắt kết nối VMS hoặc khai thác ở vùng biển nước ngoài. Chỉ khi thực hiện tốt các giải pháp, ngành thủy sản mới có thể củng cố uy tín, mở rộng thị trường xuất khẩu.

- Trong bối cảnh nguồn lợi thủy sản tự nhiên ngày càng cạn kiệt, Việt Nam cần tính toán thêm các giải pháp khác nữa như phát triển nghề nuôi biển là một hướng?

- Đó sẽ là một trong những giải pháp cần sớm thực hiện. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tham mưu Chính phủ ban hành Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 11/3/2021. Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 208/QĐ-TTg, ngày 10/3/2023, phê duyệt Đề án chuyển đổi một số nghề khai thác hải sản ảnh hưởng đến nguồn lợi và môi trường sinh thái. Mục tiêu là chuyển đổi sinh kế cho ngư dân, khuyến khích người dân chuyển từ khai thác sang nuôi trồng thủy sản.

Hiện nay, một số doanh nghiệp lớn đã bắt đầu đầu tư chuỗi nuôi biển, song kết quả còn hạn chế. Thời gian tới, với sự chỉ đạo của Chính phủ và chính sách thu hút đầu tư, ngành nuôi biển sẽ có cơ hội phát triển bền vững, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây cũng sẽ là hướng đi quan trọng để giảm áp lực khai thác, bảo vệ nguồn lợi tự nhiên.

- Xin trân trọng cảm ơn ông! ■