Gỡ... tư duy ăn xổi

Đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) chuẩn bị sang Việt Nam, do đó chúng ta càng cần quyết tâm hành động trên tinh thần "6 rõ: rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ thời gian, rõ kết quả".

Còn hiện tượng "trên nóng dưới lạnh"

Đoàn thanh tra của EC sẽ sang Việt Nam kiểm tra lần thứ 5 là cơ hội để Việt Nam gỡ "thẻ vàng" IUU đã được cảnh báo từ năm 2017. Ban Chỉ đạo quốc gia về chống khai thác IUU đặt mục tiêu, đến ngày 15/11/2025, phải xử lý dứt điểm bốn vấn đề tồn tại, bất cập, gồm: quản lý đội tàu; theo dõi, kiểm soát, giám sát hoạt động tàu cá; truy xuất nguồn gốc thủy sản; thực thi pháp luật, xử lý vi phạm. Điều này càng cho thấy quyết tâm thiết lập lại trật tự quản lý đội tàu cá đúng luật, chặt chẽ, nghiêm minh, phát triển ngành thủy sản, nghề cá đánh bắt xa bờ bền vững, an toàn.

Cũng phải khẳng định, từ khi bị cảnh báo "thẻ vàng", các bộ, ngành, địa phương đã có nhiều nỗ lực, cố gắng thực hiện các chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ, tuy nhiên công tác này vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế, chưa bảo đảm tiến độ theo chỉ đạo của Ban Chỉ đạo quốc gia về chống khai thác IUU. Từ năm 2018 đến 2023, việc kiểm soát, xác nhận, chứng nhận và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác còn nhiều tồn tại, gây ảnh hưởng lớn đến ngành thủy sản.

Trên thực tế, vẫn có tình trạng "trên nóng dưới lạnh", nhiều địa phương chưa quản lý, kiểm soát loại tàu cá "3 không" (không đăng ký, không đăng kiểm, không được cấp phép), cơ quan chức năng chưa thực hiện đầy đủ chức trách, nhiệm vụ trong điều tra, xác minh, xử phạt các hành vi khai thác IUU. Ngoài ra, việc chấp hành pháp luật của một bộ phận nhân dân, doanh nghiệp còn chưa nghiêm, coi việc gỡ "thẻ vàng" là nhiệm vụ của cơ quan chức năng; hệ thống cảng cá, dịch vụ hậu cần nghề cá chưa được đầu tư đồng bộ, còn xảy ra ô nhiễm môi trường, bồi lắng cảng…

Giải pháp phát triển bền vững

Để gỡ được "thẻ vàng", các bộ, ngành phải phối hợp chặt chẽ trong chia sẻ thông tin, dữ liệu, kết nối dữ liệu. Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an cần thúc đẩy kết nối với cơ sở dữ liệu dân cư, tiến tới số hóa. Bộ Khoa học và Công nghệ cần phối hợp các lực lượng chức năng để kiểm tra được các tàu cá ra-vào cảng, hoạt động trên biển hoặc tàu cá vi phạm. Đồng thời, tuyên truyền, vận động ngư dân chấp hành pháp luật, tạo điều kiện chuyển đổi nghề bền vững cho ngư dân.

Tiếp theo, cần xây dựng hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc điện tử xuyên suốt từ ngư dân, cảng cá, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Nếu chỉ làm truy xuất trên giấy hoặc tách rời từng khâu sẽ không tạo được sự tin cậy với thị trường quốc tế. Cụ thể, việc bắt buộc lắp đặt và duy trì hoạt động liên tục của thiết bị giám sát hành trình với tất cả tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên là điều kiện tiên quyết. Đồng thời, các địa phương cần có cơ chế hỗ trợ tài chính cho ngư dân khi lắp thiết bị.

Song song đó, cần triển khai ứng dụng nhật ký khai thác điện tử trên thiết bị di động để ngư dân cập nhật sản lượng, vị trí, loài cá khai thác theo thời gian thực. Dữ liệu này sẽ liên kết với hệ thống kiểm soát tại cảng cá và doanh nghiệp để tạo ra chuỗi truy xuất liên tục và minh bạch.

Gỡ "thẻ vàng" là việc khó, nhưng phải thực hiện bền bỉ, giải quyết dứt điểm bất cập, đó là nguồn lợi hải sản trong vùng biển chủ quyền của ta đang có xu hướng suy giảm và ngày càng cạn kiệt. Nguồn hải sản dần cạn kiệt, việc khai thác gặp nhiều khó khăn, khi ngư dân đi khai thác mà không được cá, họ sẽ làm liều, đi đánh bắt ở vùng biển khác.

Vì vậy, song song với việc giảm cường lực khai thác hải sản trên vùng biển gần bờ và triệt phá các phương thức, phương tiện khai thác tận diệt, cần phát triển mạnh nuôi trồng hải sản trên biển. Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 11/3/2021, đã nêu rõ: "Phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển thành một lĩnh vực sản xuất hàng hóa, khuyến khích phát triển nuôi trồng thủy sản quy mô công nghiệp ở các vùng biển mở; tạo khối lượng sản phẩm lớn phục vụ chế biến xuất khẩu và tiêu thụ nội địa".

PGS,TS Nguyễn Chu Hồi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thủy sản Việt Nam, rất có lý khi cho rằng: "Việt Nam có tiềm năng nuôi biển rất lớn, có nhiều điểm lý tưởng nhờ bờ biển khúc khuỷu, nhiều eo vịnh kín gió, yên tĩnh và gần bờ. Điều kiện này giúp nuôi biển hiệu quả, giảm rủi ro hơn so các vùng biển hở. Một khi nuôi biển phát triển tốt, ngư dân có việc làm ổn định, áp lực khai thác tự nhiên sẽ giảm, cũng giảm hành vi vi phạm vùng khai thác, từ đó góp phần giải quyết bài toán IUU và hướng đến nghề cá bền vững, có trách nhiệm".

Trong dài hạn, Việt Nam cần xây dựng các cụm công nghiệp nuôi biển, bởi đó chính là phương thức tổ chức sản xuất mới và giải pháp đột phá. Để phát triển nuôi biển thành ngành kinh tế sản xuất hàng hóa quy mô lớn, doanh nghiệp là lực lượng nòng cốt, đóng góp quan trọng về sản lượng, giá trị và việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất trong toàn ngành thủy sản, thu hút đầu tư phát triển nuôi biển ở vùng biển xa bờ, phục vụ xuất khẩu. Ngoài ra, công tác cải tạo luồng lạch, bến bãi, các khu dịch vụ hậu cần nghề cá cũng phải được làm tốt hơn nữa.

Tài nguyên biển là hữu hạn, muốn tham gia sâu vào sân chơi lớn, chúng ta phải thay đổi tư duy "ăn xổi", bỏ các hoạt động khai thác tự phát, manh mún và tư duy hành động đối phó. Gỡ "thẻ vàng" chỉ là một mục tiêu trước mắt, xa hơn là phát triển ngành thủy sản lớn mạnh, bền vững, góp phần phát triển kinh tế gắn với bảo vệ chủ quyền quốc gia ■