Từ lâu, sản xuất phim hoạt hình được xem là lĩnh vực đòi hỏi nhiều vốn đầu tư và nhân lực. Một bộ phim có thể ngốn hàng chục triệu USD cùng hàng trăm kỹ thuật viên, họa sĩ tham gia. Điều này khiến các nhà sáng tạo ở châu Phi thường khó tiếp cận vì thiếu kinh phí và nguồn nhân lực chuyên môn. Theo báo cáo năm 2023, ngành hoạt hình của châu Phi đạt giá trị 13,3 tỷ USD, song phần lớn các dự án vẫn loay hoay trong vòng luẩn quẩn: Ít vốn đầu tư, ít sản phẩm được hoàn thiện và khó sinh lợi nhuận.
Tuy nhiên, sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đã mở ra một hướng đi mới cho ngành công nghiệp phim hoạt hình tại châu Phi. Stuart Forrest, Giám đốc điều hành Triggerfish Animation Studio (Nam Phi), nhận định: “Nếu trước đây phải chi 10 đến 20 triệu USD để có thể sản xuất một bộ phim, hiện nay nhờ vào AI, chi phí có thể giảm xuống chỉ còn khoảng 50.000 USD, do một nhóm nhỏ nghệ sĩ thực hiện. Đây là cơ hội chưa từng có cho châu Phi”. Ông tin rằng, việc sử dụng AI có thể tạo ra “một làn sóng câu chuyện mới” cho những quốc gia mà trước đây không ai dám đầu tư.
Đồng tình với quan điểm của Forrest, nữ đạo diễn người Nigeria Ebele Okoye, được mệnh danh là “Mẹ đẻ của hoạt hình châu Phi”, cho rằng, AI không phải để thay thế, mà để trao quyền cho người sáng tạo. “Bạn sẽ không mất đi công việc, mà sẽ có thêm công cụ để làm việc hiệu quả hơn”, bà khẳng định, tại Liên hoan phim Cannes.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mà AI mang lại cho ngành công nghiệp phim hoạt hình tại châu lục này, vẫn còn rất nhiều băn khoăn được đưa ra đối với công nghệ trên. Ngoài vấn đề việc làm, những tranh luận về pháp lý và đạo đức cũng nổi lên. Việc AI học từ kho dữ liệu chưa rõ nguồn gốc khiến nhiều công ty vướng vào những kiện tụng liên quan vấn đề bản quyền. Disney và Universal gần đây đã kiện Midjourney vì sử dụng trái phép tài sản trí tuệ để huấn luyện mô hình. Các quy định mới của Liên minh châu Âu (EU) cũng đã yêu cầu chặt chẽ về việc minh bạch trong dữ liệu đào tạo, trong khi nhiều quốc gia châu Phi vẫn đang chậm chân trong việc xây dựng khung pháp lý.
Trước thực tế này, các nghệ sĩ châu Phi đã lựa chọn cách kiểm soát chặt chẽ dữ liệu đầu vào. Okoye sử dụng phần mềm ComfyUI để huấn luyện mô hình dựa trên các nhân vật do chính bà vẽ. Nhờ đó, sản phẩm cuối cùng vừa giữ nguyên bản quyền, vừa phản ánh đúng đặc trưng văn hóa dân tộc. “Bạn chỉ nhận lại những gì mình cung cấp cho AI và đó chính là tài sản trí tuệ của bạn”, bà nhấn mạnh. Forrest cũng cho biết, Triggerfish đang thử nghiệm quy trình “AI hỗ trợ có đạo đức”, trong đó máy móc đóng vai trò hỗ trợ chứ không thể thay thế con người trong quy trình sản xuất phim.
Ngoài ra, một thách thức lớn khác nằm ở việc định kiến trong AI. Nhiều nghiên cứu cho thấy thuật toán thường tái hiện hình ảnh châu Phi một cách rập khuôn hoặc sai lệch. Điều này bắt nguồn từ việc thiếu dữ liệu về nhân vật và bối cảnh châu Phi trong kho nội dung toàn cầu. Các chuyên gia cho rằng, giải pháp bền vững đó chính là xây dựng thư viện dữ liệu bản địa, bao gồm những hình ảnh, nhân vật, câu chuyện do chính người châu Phi sáng tạo. Nếu được đầu tư, kho tư liệu này sẽ không chỉ giúp AI phản ánh đúng bản sắc mà còn bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của nghệ sĩ.
Dù còn nhiều thách thức, xu hướng ứng dụng AI trong sản xuất phim hoạt hình tại châu Phi vẫn ngày càng phát triển. Những tác phẩm gần đây như Iwájú hay Iyanu của Nigeria đã chứng minh sức hút toàn cầu của câu chuyện mang đậm dấu ấn bản địa. Nhiều nghệ sĩ tin rằng, với AI, khoảng cách về công nghệ và tài chính giữa Hollywood và các thành phố như Lagos hay Kinshasa sẽ dần được thu hẹp trong tương lai. Okoye cho rằng, đây là “một thời đại tuyệt vời để sáng tạo”, bà cho rằng, giống như việc máy tính cá nhân từng khiến nhiều thợ sắp chữ lo lắng về vấn đề công việc, thì giờ đây AI cũng gây ra tâm lý tương tự. Nhưng cuối cùng, đó lại là bước ngoặt để mở ra những nghề nghiệp và cơ hội hoàn toàn mới.
Trong bối cảnh chung của ngành sáng tạo, châu Phi đang từng bước định hình vai trò của mình. Nếu sử dụng AI đúng cách có thể sẽ trở thành chìa khóa giúp các nghệ sĩ nơi đây kể những câu chuyện vốn bị lãng quên, đồng thời mang lại vị thế mới cho ngành công nghiệp phim hoạt hình châu Phi trên bản đồ thế giới.
