Trong nhiều thập kỷ qua, những cộng đồng thổ dân tại vùng sa mạc miền trung Australia luôn phải đối mặt muôn vàn khó khăn trong việc tìm kiếm công việc ổn định. Đặc biệt, phụ nữ ở những khu vực xa xôi hẻo lánh chịu thiệt thòi nhiều nhất khi cơ hội việc làm khan hiếm, thu nhập bấp bênh, cuộc sống phần lớn dựa vào trợ cấp xã hội. Trong bối cảnh đó, việc duy trì các giá trị văn hóa truyền thống lại càng trở nên thách thức, khi những thế hệ trẻ dần xa rời các hoạt động gắn liền với thiên nhiên.
Trước thực trạng đó, năm 1995, sáng kiến thành lập doanh nghiệp Tjanpi Desert Weavers ra đời. Doanh nghiệp xã hội này do chính người bản địa điều hành. Mục tiêu ban đầu là giúp phụ nữ thổ dân tận dụng tjanpi - một loài cỏ mọc nhiều ở sa mạc - để làm nên những sản phẩm dệt thủ công, vừa tạo việc làm vừa gìn giữ bản sắc văn hóa. Đến nay, sau gần 30 năm phát triển, Tjanpi Desert Weavers đã thu hút hơn 400 phụ nữ thổ dân thuộc 26 cộng đồng vùng sâu vùng xa, trải rộng trên diện tích 350.000 km². Họ cùng nhau thu nhặt cỏ tjanpi, kết hợp với raffia, lông đà điểu, hạt giống, dây bện... để tạo nên những sản phẩm thủ công tinh tế, từ giỏ truyền thống, vật dụng đời sống đến những tác phẩm nghệ thuật đương đại mang đậm dấu ấn bản địa.
Một trong những thành tựu nổi bật chính là bộ sưu tập “Bảy chị em” (Seven Sisters). Tác phẩm không chỉ thể hiện kỹ thuật dệt tinh xảo mà còn phản ánh những truyền thuyết của người thổ dân. “Bảy chị em” đã trở thành biểu tượng khẳng định giá trị văn hóa và nghệ thuật độc đáo, được trưng bày tại nhiều triển lãm danh giá trên thế giới.
Nghề dệt tjanpi không chỉ mang lại nguồn thu nhập thiết thực mà còn mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc. Bà Margaret Smith, Chủ tịch Hội đồng phụ nữ NPY (NPYWC), chia sẻ: “Việc thu gom cỏ để dệt đồng nghĩa với ra ngoài thiên nhiên, đi rừng, dựng trại. Nó giúp phụ nữ có tiền trang trải cuộc sống, và đồng thời mang lại sự thanh thản trong tâm trí”.
Julie Anderson, một nghệ nhân dệt cho biết, bà học nghề từ dì của mình, ban đầu chỉ thử cho vui, nhưng rồi bị cuốn hút. Giờ đây, mỗi khi dệt, bà luôn mỉm cười, coi đó là niềm vui và tự hào. Những chiếc giỏ lớn rực rỡ sắc mầu của bà không chỉ hữu dụng mà còn được đánh giá cao về giá trị nghệ thuật.
Tinh thần truyền nghề cũng được các gia đình gìn giữ và phát huy. Justine, cháu gái của bà Anderson ở cộng đồng Aputula, đã bắt đầu học dệt từ năm 2010. Các tác phẩm của cô khắc họa sinh động động vật địa phương như chú chó ngộ nghĩnh với chiếc lưỡi thè và ria mép, hay chú lạc đà mang yên cương đầy sắc mầu. Với Justine, nghề dệt không chỉ mang đến thu nhập để lo cho con cái học hành ở Adelaide, mà còn là niềm tự hào khi tác phẩm được triển lãm quốc tế.
Ngoài giá trị vật chất và nghệ thuật, nghề dệt tjanpi còn góp phần gắn kết cộng đồng. Những buổi dệt tập thể trở thành dịp để phụ nữ trò chuyện, chia sẻ, cùng nhau cười đùa trong lúc làm việc. Nghệ sĩ Cynthia Burke từng nhận xét: “Các chị em thường mang theo sợi raffia bên mình, tranh thủ dệt ở bất cứ đâu. Sự kết nối, tiếng cười và tình thân ái ấy quan trọng không kém gì các tác phẩm”.
Trên hành trình gần 30 năm, Tjanpi Desert Weavers đã để lại dấu ấn đậm nét trên bản đồ nghệ thuật thế giới. Năm 2005, họ gây tiếng vang lớn khi giành giải thưởng cao nhất tại Giải thưởng Nghệ thuật quốc gia dành cho thổ dân và người dân eo biển Torres (NATSIAA) với tác phẩm “Toyota Tjanpi” - một chiếc xe hơi khổng lồ hoàn toàn làm từ cỏ sa mạc. Năm 2015, nhóm hợp tác cùng nghệ sĩ Fiona Hall để mang tác phẩm tới Venice Biennale, sự kiện nghệ thuật hàng đầu thế giới. Năm 2017, họ tiếp tục gây chú ý với triển lãm tại Bảo tàng Quốc gia Australia, sau đó lưu diễn khắp Anh, Pháp, Đức. Dự kiến năm nay triển lãm sẽ đến Ấn Độ, và năm 2026 sẽ tiếp tục hành trình tại Trung Quốc.
Những người phụ nữ tại miền trung Australia không chỉ tìm thấy sinh kế, niềm vui, mà còn đưa nghệ thuật bản địa Australia vươn ra thế giới. Câu chuyện của Tjanpi Desert Weavers là minh chứng cho sức mạnh của văn hóa trong phát triển cộng đồng: Một nghề truyền thống khi được gìn giữ, sáng tạo và tổ chức tốt có thể trở thành nguồn sống, điểm tựa tinh thần và cánh cửa hội nhập quốc tế.
