Quá nửa số người trẻ (độ tuổi 18-29) dành hơn 3 giờ/ngày để lướt mạng xã hội; trong đó 19% sử dụng mạng xã hội hơn 5 giờ mỗi ngày. Trong bối cảnh bùng nổ các nền tảng, có thể nói tin giả, tin xấu-độc đã trở thành “đại dịch” của kỷ nguyên số.
Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hàng triệu bài đăng chứa thông tin sai lệch trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok, Instagram, X… Theo Trung tâm Xử lý tin giả Việt Nam, tin giả được chia làm 4 loại phổ biến: Tin giả về chính trị nhằm chống phá chế độ; tin giả về thương mại nhằm phá hoại kinh tế; tin giả về xã hội, lợi dụng các vụ việc nóng để lôi kéo lượt tương tác, “câu view, câu like”; và tin giả với mục đích giải trí nhưng không xác thực, dẫn đến bị lợi dụng và lan tỏa, tạo nên các phản ứng trái chiều trong dư luận.
Sự phát triển chóng mặt của công nghệ, từ deepfake và AI tạo sinh (generative AI) làm tình hình càng thêm trầm trọng. Tin giả, tin xấu-độc hiện đã có thể được tạo ra bằng âm thanh, hình ảnh, thậm chí video một cách hoàn chỉnh, tinh vi, rất khó phân biệt.
Theo nghiên cứu tâm lý học, khi gặp một thông tin được nhiều người chia sẻ, cá nhân có xu hướng chấp nhận nó mà không kiểm chứng. Điều này xuất phát từ nhu cầu tránh bị cô lập trong cộng đồng. Ngoài ra, nỗi sợ bị bỏ lỡ (fear of missing out - FOMO) cũng khiến cá nhân liên tục săn lùng các tin tức đang được xã hội bàn tán, quan tâm để bản thân tránh bị “tụt hậu”.
Đó là mảnh đất màu mỡ nuôi sống tin giả, tin xấu-độc, trong đó phổ biến nhất là những chuyện bịa đặt, dàn dựng để “câu view, câu like” hòng trục lợi từ những lượt chia sẻ, tương tác và niềm tin đặt sai chỗ. Nếu có thêm sự “góp sức” từ những người nổi tiếng, hiệu ứng lan truyền và hệ lụy tương ứng càng mạnh.
Hệ thống quản lý đang đối mặt nhiều thách thức, khi việc kiểm soát nội dung trên các nền tảng xuyên biên giới không hề đơn giản. Thực tế, từ tháng 9/2024 đến tháng 4/2025, Bộ Công an đã phối hợp ngăn chặn hơn 17 nghìn trang, tài khoản mạng xã hội vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, nỗ lực xử lý dường như không xuể với lượng thông tin sai lệch quá lớn, hằng ngày “hoành hành” trên mạng.
Để đẩy lùi “đại dịch” tin giả của kỷ nguyên số, ngoài nỗ lực của lực lượng chức năng và các cơ quan truyền thông, chúng ta nhất thiết phải xây dựng lá chắn chống tin giả, tin xấu-độc từ trách nhiệm cộng đồng. Thông qua các công cụ miễn phí để xác minh tin tức, giới trẻ đang dẫn đầu với phong trào “Check trước khi share”. Khi mỗi người dân được nâng cao “sức đề kháng”, trở thành “chiến sĩ” trên mạng xã hội, đó sẽ là nền tảng để xây dựng một môi trường mạng an toàn, lành mạnh, góp phần phát triển đất nước trong tình hình mới.
