Mặc dù vậy, thực tế quá trình xóa bỏ thuế khoán để chuyển sang hệ thống thuế tự kê khai cũng đem lại những tác động tích cực và quan trọng với nền kinh tế, đối với các quốc gia đã từng chuyển đổi như Thailand, Indonesia, Ấn Độ, Philippines, Hàn Quốc và Nhật Bản.
Những khó khăn có thể lường trước
Thuế khoán thường dẫn đến việc ước tính không chính xác thuế mà các hộ kinh doanh nhỏ phải nộp, gây ra sự bất bình đẳng giữa các doanh nghiệp. Khi chuyển sang hệ thống thuế tự kê khai, cơ quan thuế sẽ có dữ liệu chính xác về doanh thu thực tế của từng doanh nghiệp. Điều này giúp ngăn chặn việc trốn thuế và bảo đảm sự công bằng cho tất cả các doanh nghiệp.
Các quốc gia như Nhật Bản và Hàn Quốc đã nhận ra rằng việc kê khai thuế chính xác sẽ thúc đẩy sự minh bạch tài chính, không chỉ đối với doanh nghiệp mà còn đối với cả nền kinh tế quốc gia. Bên cạnh đó, thuế khoán có thể khiến nhiều hộ kinh doanh nhỏ tránh xa việc khai báo chính thức vì họ không cảm thấy cần thiết phải ghi chép doanh thu chính xác. Khi chuyển sang hệ thống thuế tự kê khai, các hộ kinh doanh sẽ được khuyến khích tham gia vào nền kinh tế chính thức và dễ dàng nhận được các quyền lợi như hỗ trợ tài chính, hỗ trợ từ chính phủ và khả năng tiếp cận các cơ hội kinh doanh lớn hơn.
Tại Indonesia và Philippines, việc áp dụng thuế tự kê khai đã giúp nhiều hộ kinh doanh nhỏ chính thức gia nhập nền kinh tế, thay vì hoạt động trong khu vực không chính thức. Ngoài ra, hệ thống thuế tự kê khai giúp cơ quan thuế có cái nhìn chính xác và chi tiết hơn về tình hình tài chính của từng hộ kinh doanh, từ đó quản lý và giám sát thuế tốt hơn, thu lại thuế đầy đủ hơn và ngăn ngừa gian lận thuế. Thí dụ, Ấn Độ với hệ thống thuế GST đã giúp tăng cường hiệu quả thu thuế và giảm thiểu gian lận thuế trong việc thu thập VAT.
Việc chuyển sang hệ thống thuế tự kê khai khuyến khích các quốc gia đầu tư vào các công nghệ quản lý thuế như hệ thống thuế điện tử (e-Tax), giúp giảm bớt thủ tục hành chính và tạo thuận lợi cho người nộp thuế. Các hộ kinh doanh có thể khai báo thuế trực tuyến và tự động tính toán thuế phải nộp, làm giảm bớt gánh nặng hành chính. Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Thailand đã triển khai hệ thống e-Tax, giúp người nộp thuế dễ dàng kê khai và thanh toán thuế mà không cần phải làm việc trực tiếp với cơ quan thuế.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này cũng gặp không ít khó khăn. Việc chuyển từ hệ thống thuế khoán sang thuế tự kê khai có thể là một thách thức đối với các hộ kinh doanh nhỏ, đặc biệt là những người không có kiến thức kế toán. Indonesia và Philippines đã gặp phải vấn đề này trong giai đoạn chuyển đổi, nơi một số hộ kinh doanh nhỏ gặp khó khăn trong việc duy trì hệ thống kế toán và kê khai thuế chính xác. Hệ thống thuế tự kê khai yêu cầu sổ sách kế toán rõ ràng và hóa đơn chứng từ đầy đủ, điều này có thể là gánh nặng đối với các hộ kinh doanh không có chuyên môn về tài chính. Bên cạnh đó, một số hộ kinh doanh nhỏ có thể phản đối việc chuyển sang hệ thống thuế tự kê khai vì họ cảm thấy quá phức tạp và mất thời gian.
Do đó, chính phủ cần áp dụng chính sách hỗ trợ như đào tạo và tư vấn để giúp các hộ kinh doanh hiểu và làm quen với hệ thống thuế mới. Việc chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế tự kê khai đòi hỏi một khoản đầu tư lớn vào công nghệ và các phần mềm quản lý thuế. Chính phủ bảo đảm rằng cơ quan thuế có đủ hệ thống kỹ thuật và nhân lực để quản lý hệ thống thuế mới hiệu quả.
Những giải pháp khắc phục
Để tháo gỡ vướng mắc đó, các nước trên đã đưa ra rất nhiều giải pháp hữu hiệu. Chính phủ Thailand, Indonesia và Philippines đã triển khai các khóa đào tạo và cung cấp dịch vụ tư vấn thuế miễn phí để giúp người nộp thuế làm quen với hệ thống mới. Hệ thống thuế điện tử giúp giảm bớt thủ tục hành chính và tạo thuận lợi cho người nộp thuế. Chính phủ Ấn Độ đã thực hiện các chiến dịch tuyên truyền và hướng dẫn chi tiết về hệ thống GST qua các nền tảng trực tuyến. Các hộ kinh doanh nhỏ được miễn thuế trong một số năm đầu khi áp dụng GST. Chính phủ Hàn Quốc đã cung cấp các nền tảng phần mềm thuế tự động giúp doanh nghiệp nhỏ kê khai thuế một cách dễ dàng chính xác và cung cấp các dịch vụ tư vấn thuế miễn phí cho các hộ kinh doanh nhỏ trong giai đoạn chuyển đổi.
Ở nhiều quốc gia, các cơ quan thuế cung cấp công cụ E-filing hoặc các nền tảng trực tuyến giúp hộ kinh doanh khai báo doanh thu mà không cần ghi chép chi tiết. Thí dụ, Cơ quan thuế Philippines (BIR) cung cấp hệ thống eBIRForms giúp người nộp thuế có thể nhập thông tin giao dịch bán hàng hoặc dịch vụ vào hệ thống mà không cần ghi chép phức tạp.
Ông Noguchi Daisuke, chuyên gia Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) cho biết: “Nhật Bản đã từng áp dụng hệ thống đánh giá chính thức. Theo hệ thống này, người nộp thuế không tự tính toán và khai báo nghĩa vụ thuế của mình. Thay vào đó, cơ quan thuế xác định cơ sở chịu thuế và số tiền thuế, sau đó thông báo cho người nộp thuế. Tuy nhiên, sau các cuộc cải cách thuế sau chiến tranh, Nhật Bản dần chuyển sang hệ thống tự đánh giá áp dụng cho các loại thuế lớn như thuế thu nhập và thuế doanh nghiệp. Điều này đánh dấu sự ra đời của hệ thống thuế hiện tại, trong đó người nộp thuế tự tính toán và khai báo thu nhập và nghĩa vụ thuế của mình”.
Nhật Bản đã xây dựng các biện pháp hỗ trợ để giúp các nhà điều hành doanh nghiệp quy mô nhỏ - những người có thể không có khả năng lưu giữ đầy đủ hồ sơ kế toán. Trong đó, Blue Return là hệ thống khai thuế tự nguyện dành cho các cá nhân tự kinh doanh. Nếu giữ sổ sách phù hợp và đáp ứng các tiêu chí nhất định, họ có thể được hưởng chế độ ưu đãi về thuế, chẳng hạn như khấu trừ. Nhật Bản cung cấp các hướng dẫn lưu giữ hồ sơ đơn giản hóa và ước tính chi phí chuẩn hóa cho một số ngành nghề, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp rất nhỏ hoặc bán thời gian.
“Tóm lại, Nhật Bản mong muốn ngay cả các doanh nghiệp nhỏ cũng phải khai báo cả thu nhập và chi phí, nhưng họ cung cấp các thủ tục đơn giản hóa và các hệ thống tùy chọn để giảm gánh nặng tuân thủ. Mục tiêu là cân bằng giữa việc tuân thủ thuế hợp lý với tính khả thi về mặt hành chính, mà không tạo ra chế độ thuế đặc biệt như thuế một lần cho hộ kinh doanh”, ông Daisuke cho biết thêm. Chẳng hạn, đối với một siêu thị ở Nhật Bản được điều hành bởi một cá nhân thì hóa đơn mua hàng là bằng chứng để tính doanh thu của siêu thị. Vì vậy, người điều hành siêu thị phải giữ hồ sơ như một bằng chứng cơ bản cho tờ khai thuế thu nhập cá nhân của mình.
Một chính sách thuế mới chỉ thật sự hiệu quả khi người nộp thuế cảm thấy rằng tiền thuế của họ được sử dụng đúng mục đích và mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng, bao gồm hàng hóa, dịch vụ công cộng và phúc lợi xã hội. Để tăng tính tuân thủ pháp luật và tạo sự hài lòng cho người nộp thuế, các quốc gia đã thực hiện nhiều biện pháp cụ thể để bảo đảm rằng tiền thuế được sử dụng một cách minh bạch, hiệu quả và có lợi cho xã hội.
Chính phủ Thailand đã thực hiện các chính sách minh bạch trong việc chi tiêu công, trong đó có việc công khai báo cáo chi tiêu ngân sách. Điều này giúp người nộp thuế nhận thấy rằng tiền thuế của họ đang được sử dụng để đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế và các dịch vụ công khác. Indonesia đã tập trung vào việc sử dụng thuế để phát triển cơ sở hạ tầng (giao thông, điện, nước) và cung cấp các dịch vụ công cộng thiết yếu như y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Chính phủ Indonesia đặc biệt chú trọng đến việc tăng cường phúc lợi xã hội để bảo đảm rằng người dân cảm nhận được sự đầu tư vào cuộc sống của họ từ nguồn thuế.
Các quốc gia trên đã thực hiện nhiều chính sách công khai, minh bạch và đầu tư vào phúc lợi xã hội, cơ sở hạ tầng để giữ cho tiền thuế được sử dụng đúng mục đích và mang lại lợi ích cho người dân. Những chiến lược này giúp tăng cường sự tin tưởng và hài lòng của người nộp thuế, từ đó tăng cường tính tuân thủ và hiệu quả thu thuế, đồng thời bảo đảm sự công bằng và phát triển bền vững cho nền kinh tế.
