Xây dựng “văn hóa phòng, chống thiên tai”

Nhiều sáng tạo, ứng biến

Là nơi chuyển tiếp các vùng thời tiết bắc - nam, Huế có địa hình, khí hậu phức tạp. Các con sông đều xuất phát từ dãy Trường Sơn với đặc điểm ngắn, dốc, thác ghềnh nên mỗi khi lũ lụt, mức độ tàn phá trở nên khó lường hơn. Khi chưa đô thị hóa, độ che phủ rừng còn nhiều, Huế đã ngập còn bây giờ dưới tác động của phát triển kinh tế xã hội tuy có ảnh hưởng nhưng đây không phải là nguyên nhân chính.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Trung Tiến (Trường đại học Khoa học, Đại học Huế) những tư liệu lịch sử cho thấy, từ các thảm họa do thiên tai gây ra, việc lựa chọn các mô hình kiến trúc thích ứng và có khả năng chịu đựng mưa bão ở Huế bắt đầu được đặt ra.

Nghiên cứu khá kỹ về kinh nghiệm, biện pháp phòng chống thiên tai ở Huế từ xưa đến nay, nhà nghiên cứu Dương Phước Thu (Hội Khoa học Lịch sử TP Huế) nhận xét sống trong vùng có địa hình thường xuyên bị bão to, lụt lớn, lốc xoáy, hạn hán kéo dài, để từng bước thích nghi với môi trường tự nhiên, tồn tại và phát triển, người Huế đã có nhiều sáng tạo, ứng hóa. “Huế thường xuyên xảy ra thiên tai, từ xưa, khi khoa học dự báo khí tượng thủy văn chưa có thì dân gian có nhiều kinh nghiệm trong việc dự đoán thời tiết, nhạy cảm với hiện tượng mưa nắng, bão lụt. Từ đó tích lũy được nhiều tri thức về thủy văn, thiên văn với ý thức “biết được sự trời mười đời không khổ”, ông Thu nhận định.

Theo ông Thu để chống xâm thực, xói lở và hạn chế vỡ đập, người dân đắp những con đê, đập nương vòng theo thế đất quanh làng xã, mục đích là để con đê ấy không cưỡng lại lực tự nhiên khi lũ mạnh chảy về. Bao quanh làng trồng nhiều tre xanh, đặc biệt là tre la ngà vừa để chống gió, chống lũ, bảo vệ làng xã vừa làm vật liệu dựng lại nhà cửa. Từng làng trồng các cây đa, cây sanh, bồ đề ở bến sông, sân đình, ngã ba xóm để lấy bóng mát ngày hè vừa phòng khi lũ lớn lấy chỗ quan sát và làm nơi neo đậu ghe thuyền. Trong khi đó đối phó với bão tố, nhà ở của dân thường làm thấp, mái dốc dài, vật liệu nhẹ. Các mộng chốt giữa kèo, cột giao nhau không chốt cố định để có sự đàn hồi và tháo lắp được dễ dàng. Mỗi lần bão tới, người xưa thường để gió đợt đầu thổi qua, khi ngừng thổi mới néo giằng nhà cửa để chống lại gió đổi chiều thổi giật lại.

Phát huy tinh thần tự quản, tự cứu mình

Trải qua muôn vàn trận bão lũ lớn nhỏ, TS Nguyễn Đính, Viện Công nghệ môi trường Giảm nhẹ thiên tai và Biến đổi khí hậu TP Huế cho rằng, bài học quan trọng nhất là cần xây dựng “văn hóa phòng, chống thiên tai”.

Theo ông Đính, mỗi lần có thiên tai thì tinh thần cố kết cộng đồng và truyền thống tương thân tương ái, nhường cơm sẻ áo, lá lành đùm lá rách của dân tộc càng được phát huy. “Riêng với Huế còn phát huy hiệu quả phương châm “4 tại chỗ” đó là chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện, vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ. Nhờ thực hiện tốt 4 phương châm, phát huy tinh thần tự quản, tự cứu mình và cứu nhau của người dân nên trong các đợt thiên tai như đợt lũ lịch sử năm 1999, 2020, 2022, 2023 và mới đây nhất, lực lượng cứu hộ cứu nạn và cộng đồng đã kịp thời đưa hàng nghìn người dân đến chỗ trú tránh an toàn, bảo toàn tính mạng cũng như chia sẻ cho nhau chỗ ở, miếng ăn vốn rất hiếm hoi trong những ngày thiên tai kéo dài”, TS Đính nhận xét.

Bài học quan trọng khác cũng được TS Đính nhấn mạnh đó là biết phát huy sức mạnh tổng hợp từ mọi nguồn lực. Huế trụ được trong các đợt thiên tai là nhờ phát huy tốt sức mạnh tổng hợp của quốc gia, của địa phương, cộng với sự chung tay, góp sức đầy tình nghĩa của đồng bào cả nước và bạn bè quốc tế nên đã giải quyết được một khối lượng công việc vô cùng phức tạp trong hoàn cảnh bị nước bủa vây tứ phía.

Trong những năm gần đây, Huế cũng đã tiên phong ứng dụng khoa học công nghệ trong phòng, chống thiên tai. Theo ông Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc Đài khí tượng thủy văn TP Huế, thời gian qua, nhiều trang thiết bị công nghệ hiện đại đã được đưa vào sử dụng trên địa bàn thành phố như trạm ra-đa mưa X-band và hệ thống quan trắc khí tượng thủy văn, camera giám sát nước lũ, hệ thống 46 trạm đo mưa tự động. Bên cạnh đó, hệ thống thông tin quản lý thiên tai tích hợp mô hình tính toán hiện đại ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI, Big Data, triển khai truyền tin cảnh báo thiên tai trên nền tảng internet, qua các ứng dụng đã góp phần nâng cao hiệu quả dự báo, cảnh báo sớm thiên tai, vận hành hồ chứa. Từ đó, cung cấp thông tin nhanh chóng, kịp thời và rộng khắp đến mọi tầng lớp nhân dân biết để chủ động, phòng ngừa, ứng phó, giảm thiểu tối đa thiệt hại.