Năm 2024, Bộ Công thương lần đầu triển khai Bộ chỉ số đánh giá thực hiện các FTA (FTA Index) tại các địa phương. Chỉ số này không chỉ đo lường mức độ thương mại hóa mà còn tích hợp các tiêu chuẩn phi thuế quan như chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, ESG, tiêu chuẩn lao động, môi trường và cơ chế điều chỉnh carbon. Theo kết quả đánh giá, Hà Nội xếp thứ 30/63 tỉnh, thành phố, một vị trí chưa đáp ứng kỳ vọng.
Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội Mạc Quốc Anh cho biết, hiện nay chỉ khoảng 32% hội viên hiểu rõ quy tắc xuất xứ và chưa tới 25% tận dụng được ưu đãi FTA, còn thấp so với tiềm năng. Chỉ 18% doanh nghiệp có kế hoạch đánh giá, giảm phát thải carbon - tỷ lệ đáng lo ngại khi từ năm 2026-2027, các tiêu chí này sẽ áp dụng với hàng xuất khẩu vào EU. Nếu chậm thích ứng, doanh nghiệp có thể mất từ 5-8% lợi nhuận mỗi năm. Ngoài ra, chi phí logistics hiện chiếm từ 17-20% giá thành sản phẩm, gây khó khăn trong việc đáp ứng tiêu chí xanh, số hóa và minh bạch theo yêu cầu của các FTA thế hệ mới, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh hàng xuất khẩu.
Phó Giám đốc Sở Công thương Nguyễn Thế Hiệp cho biết, trước thực trạng trên, Ủy ban nhân dân thành phố đã ban hành Kế hoạch số 251/KH-UBND ngày 12/9/2025 nhằm cải thiện và nâng cao FTA Index, giao nhiệm vụ cụ thể cho các sở, ngành, đơn vị triển khai với mục tiêu đưa Hà Nội vào nhóm địa phương có thứ hạng cao năm 2025. Kế hoạch tập trung nâng cao bốn chỉ số thành phần: Tuyên truyền, phổ biến thông tin về FTA; xây dựng pháp luật địa phương; chính sách hỗ trợ và nâng cao năng lực cạnh tranh; phát triển bền vững. Sở Công thương đã tổ chức hội thảo, tập huấn, cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết về FTA Index cho doanh nghiệp; phối hợp Bộ Công thương, các sở, ngành, hiệp hội để triển khai đồng bộ, hiệu quả các giải pháp hỗ trợ. Trọng tâm là tháo gỡ vướng mắc trong thực thi FTA, nhất là về chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và tiêu chuẩn hội nhập. Doanh nghiệp được khuyến nghị đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại, đồng thời giảm phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu để đáp ứng quy tắc xuất xứ, tránh nguy cơ bị điều tra gian lận hoặc lẩn tránh thuế quan.
Theo đánh giá của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội, FTA Index là chỉ số quan trọng phản ánh năng lực cạnh tranh, niềm tin và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp xuất khẩu. Nếu Hà Nội tập trung cải thiện các chỉ số này, đồng thời nâng cao hiệu quả tiếp cận thông tin, cải cách thủ tục hành chính, phát triển logistics và thúc đẩy chuyển đổi xanh, thành phố có thể tăng tỷ lệ tận dụng FTA thêm 10%, góp phần nâng kim ngạch xuất khẩu khoảng từ 10-20%. Để đạt mục tiêu này, cộng đồng doanh nghiệp đề xuất thành phố sớm thành lập Trung tâm FTA Hà Nội làm đầu mối kết nối và tư vấn về FTA, quy tắc xuất xứ giữa Bộ Công thương, các cơ quan liên quan và hải quan. Trung tâm sẽ giúp cập nhật thông tin kịp thời, góp phần nâng tỷ lệ doanh nghiệp tận dụng ưu đãi thuế quan từ 32% hiện nay lên khoảng 55% vào năm 2026.
Bên cạnh đó, thành phố sẽ tiếp tục hoàn thiện và số hóa quy trình cấp C/O (Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa) trên nền tảng số, nhằm giảm 50% thời gian xử lý và bảo đảm 100% hồ sơ được giải quyết trực tuyến, loại bỏ hoàn toàn hồ sơ giấy vào năm 2026, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp xuất khẩu. Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) Trịnh Thị Thu Hiền cho biết, việc cấp C/O là điều kiện bắt buộc để doanh nghiệp Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan từ các FTA và hiệp định quốc tế. Thí dụ, hàng dệt may của Hà Nội khi xuất khẩu sang EU theo EVFTA có C/O hoặc chứng từ tự chứng nhận xuất xứ sẽ được giảm thuế nhập khẩu từ 12% xuống 0%; xuất khẩu sang Canada giảm từ 18% xuống 0%. Sự chênh lệch này ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Trong trường hợp phát sinh vướng mắc, doanh nghiệp cần thông báo ngay cho Sở Công thương để tổng hợp, phối hợp với Cục Xuất nhập khẩu trao đổi trực tiếp với hải quan nước ngoài, bảo đảm quyền lợi.
Cộng đồng doanh nghiệp kiến nghị một số giải pháp như: Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm rủi ro thương mại, thúc đẩy thương mại số và thương mại điện tử xuyên biên giới, phát triển chuỗi cung ứng xanh và logistics thông minh, mở rộng chính sách tín dụng ưu tiên và bảo lãnh xuất khẩu. Những giải pháp này sẽ giúp doanh nghiệp Thủ đô tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do đã ký kết, tạo nền tảng để Hà Nội trở thành đô thị xuất khẩu thông minh.
