Thế nhưng, phía sau cơ hội ấy sẽ là những hành trình đầy thử thách, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và đồng hành chặt chẽ từ chính sách.
HÀNH TRÌNH GIAN NAN
Là một hộ kinh doanh đã chuyển đổi thành doanh nghiệp, ông Hoàng Văn Mạnh, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ nông nghiệp Mạnh Trường (tỉnh Bắc Ninh), thừa nhận vẫn phải “quay cuồng” với thủ tục pháp lý và làm quen các công cụ quản trị tài chính để vận hành chuyên nghiệp hơn, đặc biệt là quản lý dòng tiền chặt chẽ, minh bạch và bài bản.
Theo ông Mạnh, trước đây, thủ tục đơn giản, cán bộ đến thu thuế trực tiếp, mỗi tháng chỉ vài triệu đồng và điều chỉnh theo định kỳ, nhờ đó hoạt động kinh doanh linh hoạt, chi phí nhẹ nhàng hơn.
Quá trình chuyển từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp của ông gặp nhiều khó khăn, từ khâu thủ tục thành lập, cập nhật phần mềm, kê khai thuế đến việc hiểu và thực hiện nghĩa vụ tài chính. Dù biết chủ trương của Nhà nước là các hộ kinh doanh khi chuyển đổi lên doanh nghiệp được miễn thuế trong ba năm, nhưng “doanh nghiệp mới” này vẫn chưa biết được miễn loại thuế nào, phải nộp bao nhiêu. Bao năm nay vốn quen cách làm nhỏ lẻ, chưa từng tính toán theo mô hình doanh nghiệp, ông Mạnh lo rằng, bán xong hàng, có khi chẳng còn đồng lãi nào, thậm chí còn lỗ vốn.
Bên cạnh đó, sự thiếu hiểu biết về hệ thống thuế cũng khiến họ “đau đầu”. Ngay cả khi đã thuê kế toán, chủ doanh nghiệp nhỏ cũng không đủ khả năng kiểm soát, luôn nơm nớp lo sợ bị sai sót khi cơ quan thuế kiểm tra.
Tình cảnh của ông Mạnh không phải cá biệt. Ông Lê Văn Phong, Giám đốc Công TNHH Chế biến gỗ Văn Phong (xã Thư Lâm, Hà Nội) mới chuyển đổi từ hộ kinh doanh cá thể lên doanh nghiệp gần bốn tháng nay, nhưng vẫn đang hoang mang với “núi” quy định. Mọi hoạt động đều bắt buộc phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp, trong khi nguồn cung gỗ chủ yếu đến từ các hộ kinh doanh khác, vốn không xuất hóa đơn giá trị gia tăng, hoặc chỉ có hóa đơn bán lẻ thông thường. Điều này khiến cơ sở kinh doanh của ông Phong khó hạch toán chi phí đầu vào, dễ rơi vào tình trạng thiếu chứng từ hợp lệ.
Đây cũng là tâm lý phổ biến của nhiều hộ kinh doanh hiện nay, khiến quá trình chuyển đổi còn chậm và thiếu bền vững. Việc thiếu kiến thức và kinh nghiệm khi chuyển đổi khiến họ thiếu tự tin và khó kiểm soát hoạt động tài chính, thường xuyên lo lắng, sợ sai sót.
Trong khi các doanh nghiệp lớn có đủ nguồn lực để thuê cả đội ngũ kế toán riêng biệt, phần lớn hộ kinh doanh lại không đủ kinh phí, nếu phải thuê ngoài toàn bộ dịch vụ, cộng các chi phí vận hành khác, lợi nhuận gần như không còn.
Trước đó, khảo sát gần 1.400 hộ kinh doanh trên toàn quốc do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tiến hành, cho thấy, việc áp dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền kết nối cơ quan thuế đang gặp nhiều trở ngại. Có tới 68% hộ chỉ nắm thông tin sơ bộ hoặc chưa biết cách thực hiện, 21% hoàn toàn chưa hiểu.
VCCI nhận định, với nguồn lực hạn chế và mô hình kinh doanh truyền thống tồn tại lâu nay, các hộ kinh doanh dễ mắc lỗi trong giai đoạn đầu tuân thủ.
CẦU NỐI MỀM ĐỂ “TRƯỞNG THÀNH”
TS Nguyễn Trung Kiên, Viện trưởng Chiến lược Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (STI) cho rằng, việc các hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp không chỉ là xu hướng tất yếu, mà còn là yêu cầu cấp bách khi quy mô hoạt động ngày càng mở rộng và nền kinh tế bước vào giai đoạn tái cấu trúc. Trở thành doanh nghiệp giúp các hộ có cơ hội tiếp cận vốn tín dụng chính thức, xây dựng thương hiệu bền vững và tham gia vào các chuỗi cung ứng lớn. Về dài hạn, sự thay đổi này còn mang lại nhiều lợi ích như mở rộng khu vực doanh nghiệp tư nhân chính thức, gia tăng nguồn thu ngân sách; nâng cao năng suất nhờ quản trị và công nghệ hiện đại; tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng trong nước và quốc tế, qua đó, nâng sức cạnh tranh quốc gia.
Việc các hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp không chỉ là xu hướng tất yếu, mà còn là yêu cầu cấp bách khi quy mô hoạt động ngày càng mở rộng và nền kinh tế bước vào giai đoạn tái cấu trúc.
TS Nguyễn Trung Kiên
Viện trưởng Chiến lược Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (STI)
Cho rằng, rào cản lớn nhất hiện nay là thiếu hụt kiến thức quản trị, hiểu biết pháp luật và nỗi lo chi phí tuân thủ cao, PGS, TS Nguyễn Thường Lạng, Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế (Đại học Kinh tế quốc dân) đánh giá, chủ trương khuyến khích kinh tế tư nhân phát triển, đưa hộ kinh doanh lớn mạnh thành doanh nghiệp để hướng tới mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030 là hoàn toàn đúng đắn. Tuy nhiên, điều khiến nhiều hộ còn e ngại khi chuyển đổi chính là chi phí tuân thủ gia tăng, thủ tục hành chính phức tạp và đặc biệt là nỗi lo bị xử phạt. Vì vậy, cần có những giải pháp triển khai mang tính nhân văn, linh hoạt và phù hợp với thực tiễn, để quá trình chuyển đổi vừa thuận lợi, vừa đạt hiệu quả cao nhất.
Bên cạnh đó, Nhà nước nên ban hành chính sách ưu đãi thực chất như: miễn, giảm chi phí tuân thủ và lệ phí thành lập doanh nghiệp; hỗ trợ chi phí hóa đơn điện tử, chữ ký số, thuế môn bài; miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời gian đầu; đồng thời hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực kinh doanh, tiếp cận tín dụng. Hệ thống kế toán, thuế cũng cần được đơn giản hóa để hộ kinh doanh không phải tốn kém chi phí thuê đại lý thuế.
Là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp, ông Hoàng Văn Mạnh cho rằng, quá trình chuyển đổi cần có lộ trình giãn ít nhất từ một đến hai năm để “tập dượt” và những chủ doanh nghiệp mới như ông cần được tập huấn bài bản. Chỉ khi quen với quy trình và hiểu rõ nghĩa vụ, họ mới có thể yên tâm và biết chắc mình có đủ khả năng vận hành hay không. Nếu mức thuế áp dụng quá cao, toàn bộ chi phí sẽ bị cộng vào giá bán và người chịu thiệt cuối cùng chính là người tiêu dùng.
“Nhiều nông dân chia sẻ, nếu giá phân bón cứ tiếp tục bị đẩy lên cao, họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc bỏ ruộng để đi làm thuê. Nguy hiểm hơn, nếu xuất hiện tình trạng phân phối độc quyền của doanh nghiệp lớn, các hộ nhỏ bị gạt ra ngoài cuộc chơi, giá phân bón sẽ càng bị đẩy cao hơn. Khi đó, nông dân vừa chịu áp lực chi phí đầu vào, vừa bị bào mòn lợi nhuận”, ông Mạnh cho biết.
Trước những băn khoăn đó, bà Lê Thị Chinh, Phó ban Nghiệp vụ thuế, Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, cơ quan này đã xây dựng Đề án “Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán”. Đề án hướng tới hiện đại hóa quản lý thuế, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, đồng thời đơn giản hóa thủ tục, minh bạch hóa nghĩa vụ, giảm chi phí tuân thủ.
Theo đó, sáu nhóm giải pháp trọng tâm được đề xuất gồm: bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Chính phủ và Bộ Tài chính; hoàn thiện chính sách pháp luật về thuế, bãi bỏ thuế khoán; áp dụng phương pháp quản lý hiện đại dựa trên tự khai, tự nộp; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và hóa đơn điện tử; hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp; và nâng cao năng lực tổ chức thực hiện của cơ quan thuế.
“Ngành thuế luôn lấy người nộp thuế làm trung tâm, vì vậy các hộ kinh doanh hãy tự tin đón nhận sự thay đổi, chủ động tìm hiểu thông tin và chính sách mới, đồng thời nâng cao ý thức tuân thủ. Cơ quan thuế sẽ luôn đồng hành để quá trình chuyển đổi được diễn ra thuận lợi và hiệu quả nhất”, bà Chinh khẳng định.
