Đây là môi trường sống lý tưởng của 4.910 loài động, thực vật trên cạn và dưới biển, trong đó có tới 198 loài thuộc Danh mục Đỏ IUCN và 51 loài đặc hữu.
Bởi vậy, để quản lý, bảo vệ, bảo tồn các giá trị về đa dạng hệ sinh thái, đa dạng loài và tính toàn vẹn của Di sản, cần có sự vào cuộc của chính quyền địa phương và sự chung tay phối hợp của cộng đồng dân cư. Từ đó, giá trị của Di sản được phát huy, góp phần quan trọng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân, phát triển kinh tế địa phương.
Sống cùng di sản
Cộng đồng địa phương, đặc biệt là người dân bản địa, với kiến thức vô giá của họ về hệ sinh thái, truyền thống và các hoạt động bền vững, địa phương đã đóng góp vào quá trình quản lý di sản một cách hiệu quả nhất. Từ đó, họ tiếp tục có thể giữ vai trò tích cực trong các hoạt động du lịch, quảng bá và thu được lợi ích kinh tế.
Điểm nhấn mô hình du lịch cộng đồng tại đây có làng chài cổ Việt Hải, một xã nằm trọn trong vùng lõi của di sản, được bao bọc bởi núi rừng và biển cả, mang vẻ đẹp hữu tình rất riêng. Việt Hải có vị trí địa lý gần như tách biệt với khu du lịch nhộn nhịp và sầm uất trên đảo Cát Bà, đặc biệt, còn giữ được gần như nguyên vẹn nhiều di tích giàu giá trị lịch sử-văn hóa. Nhờ những cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, thuần mộc và người dân thân thiện, hiếu khách, làng Việt Hải đã thu hút một lượng lớn khách du lịch trong và ngoài nước. Du khách đến đây được trải nghiệm đời sống làng bình dị, làm nông, làm bếp với đồ ăn thức uống từ sản vật thiên nhiên quanh làng, tham quan các di tích cổ xưa mà hướng dẫn viên là người làng. Với phương châm “Sống trong di sản, bảo vệ di sản và hưởng lợi từ di sản”, cộng đồng dân cư nơi đây nhận thức rõ vai trò và trách nhiệm của địa phương trong việc bảo tồn, phát huy và quản lý các giá trị của di sản.
Do đặc thù địa hình vườn đồi xen kẽ trong các khu vực dân cư, người dân một số xã trên huyện đảo triển khai đa dạng mô hình vườn cây ăn quả để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng. Đây là mô mình cho thấy những lợi ích thiết thực, tăng thu nhập từ sản phẩm hoa quả thu hoạch và dịch vụ du lịch đi kèm.
Mô hình nuôi thủy sản lồng bè kết hợp khai thác du lịch trên khu vực được quy hoạch nuôi trồng thủy sản, đã tạo công ăn việc làm cho hơn 300 lao động, bảo đảm nuôi theo đúng các quy định của pháp luật; ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến vào quản lý và sản xuất để bảo vệ môi trường, nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững.
Sau khi được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ sinh quyển (năm 2004), năm 2011, Khu Dự trữ sinh quyển Cát Bà đã chính thức thiết lập và công bố nhãn hiệu và logo chứng nhận chất lượng cấp khu vực cho các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường, góp phần củng cố nguyên tắc “bảo tồn để phát triển, phát triển để bảo tồn” trong ngành du lịch và trong chuỗi cung ứng sản phẩm “xanh” mang logo của khu vực. Nhãn được cấp sau khi đánh giá cơ sở ở đầy đủ các khía cạnh, từ tiêu chuẩn an toàn và vệ sinh trong sản xuất đến mức độ sử dụng lao động địa phương, hỗ trợ phát triển cộng đồng dân cư bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống, duy trì cảnh quan địa phương và các giá trị văn hóa cũng như tuân thủ các tiêu chuẩn công nghiệp quốc gia. Các đơn vị có dán nhãn được hưởng lợi về quảng cáo và quan hệ thông qua các trang web, tin tức và phương tiện truyền thông đại chúng; được liên kết với các đối tác trong nước cũng như quốc tế thông qua mạng lưới các khu dự trữ sinh quyển toàn cầu.
25 doanh nghiệp địa phương đã được cấp nhãn chứng nhận “Khu Dự trữ sinh quyển Cát Bà” thuộc đa dạng các lĩnh vực khác nhau bao gồm nước mắm, mật ong, tàu du lịch, du thuyền, khu giải trí du lịch và các cơ sở du lịch. Nhãn hiệu Khu Dự trữ sinh quyển cũng đã được cấp cho hai doanh nghiệp cộng đồng hoạt động trong lĩnh vực du lịch sinh thái.
Phối hợp quản lý, bảo vệ di sản liên vùng
Chính nhờ có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các địa phương, vùng miền, việc khai thác giá trị của di sản liên vùng cũng sẽ được nhân lên thay vì chỉ bó hẹp trong một tỉnh, thành phố. Cách làm này giúp kích thích các địa phương tăng cường liên kết, hợp tác, hỗ trợ nhau, cùng nhau phát triển bền vững, khai thác hiệu quả tiềm năng sẵn có, tạo ra những sản phẩm du lịch đa dạng, mang tính cạnh tranh.
Vịnh Hạ Long-Quần đảo Cát Bà là Di sản thiên nhiên thế giới mang tính liên địa phương đầu tiên ở nước ta. Điều này mở ra nhiều cơ hội phát triển mọi mặt cho cả hai địa phương. Bên cạnh những nhóm mô hình quản lý đặc thù tại từng địa phương, còn cần có sự phối hợp tất cả các bên liên quan để rà soát, bổ sung, thống nhất các cơ chế, chính sách, quy định quản lý chung đối với Di sản đặc biệt này trên mọi phương diện: Phát triển du lịch; quản lý phí tham quan; quản lý hoạt động tàu du lịch, bến cảng; quản lý hoạt động phát triển kinh tế-xã hội; quản lý dân cư, nhà bè; quản lý hoạt động nuôi trồng thủy sản; giám sát định kỳ tình trạng bảo tồn di sản; quản lý và bảo vệ môi trường…
Đơn cử một thành công ban đầu là sự phối hợp cùng triển khai Dự án Bảo tồn Voọc Cát Bà, tuần tra giám sát Voọc và giám sát đa dạng sinh học. Năm 2024, Voọc Cát Bà sinh thêm được hơn 13 cá thể. Trong bốn tháng đầu năm 2025, thêm được bốn cá thể con, nâng tổng số Voọc Cát Bà hiện nay lên khoảng hơn 90 cá thể. Đây là tín hiệu rất đáng mừng trong công tác bảo vệ môi trường để bảo tồn các loài nguy cấp, quý hiếm trong quần thể Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà.
Bên cạnh đó, việc phối kết hợp tuyên truyền, quảng bá hình ảnh Di sản tới công chúng trong và ngoài nước cũng được các đơn vị quản lý tích cực triển khai, nhằm mở rộng hơn nữa vòng tròn cộng đồng quan tâm tới di sản. Từ đó, góp phần nhân lên niềm tự hào về Di sản trong lòng cộng đồng lõi, khuyến khích họ tích cực bảo vệ Di sản để sống cùng Di sản theo cách thật sự bền vững.
Hy vọng rằng tới đây, thông qua thiết lập các mô hình sinh kế gắn với nguồn lực địa phương, tạo các quỹ xoay vòng tại nhiều xã làm tiền đề cho nhân rộng các mô hình này, việc tiếp tục thúc đẩy sinh kế bền vững cho cộng đồng tại vùng đệm Di sản sẽ sớm góp phần giảm áp lực trực tiếp lên rừng và tài nguyên thiên nhiên ■
