Vùng cộng đồng chung quanh Khu di sản, bao gồm các xã giáp ranh, khu vực phụ cận đã bắt đầu tiếp nhận sức lan tỏa của giá trị di sản thông qua các hoạt động tại chỗ, nhiều chương trình hợp tác quốc tế, chính sách phúc lợi dân sinh và hoạt động kinh tế, giáo dục di sản.
Thực trạng du lịch cộng đồng vùng Di sản Mỹ Sơn
Về vị trí, Mỹ Sơn là khu du lịch danh tiếng trên Con đường di sản miền trung. Nhiều tuyến đường nối đến khu vực di sản được hình thành trong thời gian qua đã biến vùng phụ cận dần trở thành các điểm, trung tâm dịch vụ bên ngoài Khu di sản. Đây là những điều kiện thuận lợi giúp cho du khách có lựa chọn để xích lại gần và trải nghiệm tại vùng đất này.
Tuy nhiên, một trong những khó khăn đáng kể nhất là điều kiện hạ tầng du lịch chưa phát triển. Cả vùng hiện chỉ có một khu dịch vụ khách sạn đạt tiêu chuẩn bốn sao. Một số điểm di tích, thắng cảnh tự nhiên như đập Thạch Bàn, khu kỹ nghệ An Hòa, Đức Dục, vườn trái cây vẫn còn ở dạng tiềm năng. Mặt khác, Khu di sản nằm trong thung lũng rừng núi, cô lập, tách biệt với bên ngoài nên hoạt động du lịch ít có sự lan tỏa.
Sản phẩm du lịch địa phương chưa nhiều, sản phẩm nông nghiệp đặc trưng cũng chỉ ở dạng phục vụ cho đời sống tại chỗ, chưa chuyển đổi thành sản phẩm du lịch do thiếu các hoạt động quảng bá, thiếu sự liên kết giữa người/cơ sở sản xuất-tiếp thị-kinh doanh, thiếu nhận diện thương hiệu đồng bộ… Các chương trình lễ hội không được tổ chức thường xuyên do cộng đồng dân cư không phải là chủ thể.
Thực trạng hiện nay dẫn đến du lịch Mỹ Sơn chưa thật sự hướng ra cộng đồng, chưa thu hút người dân sở tại tham gia. Ngoài điểm đến duy nhất là Khu di sản Mỹ Sơn, các doanh nghiêp lữ hành không có thêm điểm đến hay sản phẩm khác để thiết lập tour tuyến. Làng du lịch cộng đồng Homestay được thành lập tháng 3/2013 hay làng nấu dầu chổi Mỹ Sơn đều đã nhanh chóng phá sản do không có các hoạt động liên kết, kết nối, không có sản phẩm đặc trưng.
Tại Khu di sản Mỹ Sơn, ngoài việc thực hiện các hoạt động quảng bá xúc tiến du lịch, xây dựng thương hiệu, bảo vệ danh tiếng, Ban Quản lý còn phát triển một số sản phẩm phục vụ du lịch như múa Chăm, tham quan di tích, du lịch văn hóa kết hợp trải nghiệm sinh thái, các sản phẩm du lịch chuyển đổi số, các hoạt động dịch vụ như trung chuyển xe điện, bán hàng lưu niệm, tour đêm “Mỹ Sơn huyền thoại”… Trong đó, chỉ có sản phẩm bán hàng lưu niệm là kết hợp các yếu tố cộng đồng vào du lịch thông qua việc sử dụng mặt hàng địa phương như chè vối, lá dung, hàng thủ công mỹ nghệ, sản phẩm làng nghề. Các sản phẩm mà Ban Quản lý từng tham gia hỗ trợ cộng đồng, như nấu dầu chổi, du lịch lưu trú Homestay kể trên, không thể phát triển theo thời gian do chọn lọc của quy luật kinh tế.
Kết nối, tạo sản phẩm mới-giải pháp khả thi
Tuy nhiên, hiện nay, đã có sự khởi sắc rõ rệt từ hạ tầng du lịch khi các cấp, ngành và chính quyền địa phương có sự quan tâm nhiều hơn đến Mỹ Sơn và cộng đồng vùng di sản.
Việc đầu tư về hạ tầng với sự ra đời của các điểm tham quan như vườn trái cây và sắp tới là việc ra đời khu dịch vụ du lịch bên ngoài Khe Thẻ, đập Thạch Bàn là những lợi thế rõ ràng và cụ thể để du lịch cộng đồng có hướng đi mới. Các liên kết, kết nối tạo nên sức mạnh tổng hợp để du lịch sẽ phát triển không chỉ vùng cộng đồng phụ cận thuộc xã Duy Phú trước đây (nay thuộc xã Thu Bồn, thành phố Đà Nẵng), mà còn là những vệ tinh như Đại Bình, nước nóng Sơn Viên, di tích Đức Dục, An Hòa, lăng Bà Thu Bồn cùng các sản phẩm nông nghiệp của địa phương sẽ có dịp gắn nhãn mác du lịch, như trà sen, hồ tiêu, dầu phụng, dầu mè, gạo lứt, lúa thơm. Khu vực trung tâm xã Duy Phú trước đây, cách thánh địa Mỹ Sơn chỉ chừng 2 km, được định hướng trở thành trung tâm lưu trú về đêm với các hoạt động văn hóa văn nghệ mang bản sắc địa phương đậm nét.
Ban Quản lý Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn tiếp tục chủ động các hoạt động hỗ trợ trưng bày, quảng bá, ký gửi các sản phẩm địa phương, hàng lưu niệm. Phối hợp hỗ trợ cùng chính quyền địa phương cho cộng đồng thông qua các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ do các tổ chức, cá nhân thực hiện. Tạo điều kiện cho cộng đồng dân cư tham gia xây dựng và phát triển các sản phẩm sinh thái tại chỗ, chèo thuyền hồ Thạch Bàn... Đầu tư hạ tầng, các hoạt động trang trí, hiệu ứng ánh sáng bên ngoài khu vực Khe Thẻ để hỗ trợ cộng đồng kinh doanh dịch vụ ăn uống, giải trí về đêm tại khu vực ven đập Thạch Bàn. Bên cạnh duy trì khai thác sản phẩm Đêm Mỹ Sơn huyền thoại, tiếp tục bổ sung danh sách các sản phẩm lễ hội sinh vật cảnh, ẩm thực đêm Mỹ Sơn, trình diễn ánh sáng để tăng sức hút du lịch về đêm, đem lại nguồn sinh kế cho cộng đồng thông qua các dịch vụ lưu trú, ăn nghỉ. Từ tháng 3/2025, một số công ty lữ hành chuyên dòng khách hạng sang, khách tàu biển ký kết thường xuyên sử dụng dịch vụ này.
Trong thời gian tới, Ban Quản lý Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn tiếp tục chủ động đóng vai trò đẩy mạnh công tác liên kết, bao gồm liên kết giữa các điểm tham quan, trải nghiệm du lịch với Mỹ Sơn và liên kết Mỹ Sơn với các công ty, hãng lữ hành trong và ngoài nước. Công tác này được thực hiện qua hỗ trợ thông tin, quảng bá tại điểm đến, các giải pháp chia sẻ nguồn khách, xây dựng sản phẩm chung mang tính liên hoàn; hỗ trợ thiết lập các tour tuyến mới có sự tham gia của cộng đồng các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, tiếp tục tích cực xây dựng các loại hình, sản phẩm du lịch văn hóa lịch sử của vùng đất, ngoài văn hóa Chăm còn là giá trị văn hóa chung của Việt Nam, các di tích lịch sử, di tích cách mạng, các loại hình du lịch làng quê, làng nghề.
Mục tiêu trước mắt và lâu dài là chung tay xây dựng Mỹ Sơn trở thành điểm đến du lịch xanh, điểm “trải nghiệm tuyệt vời” cùng với loại hình du lịch có trách nhiệm để hướng đến việc chia sẻ đến cộng đồng. Trên cơ sở đó, củng cố, xây dựng, đào tạo, bổ sung một đội ngũ lao động làm tốt công tác phát triển du lịch để hội nhập vào đà phát triển, tham gia hỗ trợ liên kết với cộng đồng.
