Nguy cơ “lũ chồng lũ" và cách tiếp cận mới

Lũ về cao hơn năm trước

Trong 10 ngày đầu tháng 9, lũ đầu nguồn miền Tây tăng mạnh kết hợp triều cường tăng đã làm ngập úng nhiều địa bàn có địa hình thấp.

Tại tỉnh Đồng Tháp, khu vực đầu nguồn lũ về ở mức cao hơn cùng kỳ năm 2024 khoảng từ 0,4 - 0,8m; khu vực nội đồng Tháp Mười ở mức xấp xỉ và cao hơn từ 0,2 - 0,3m; khu vực hạ nguồn cao hơn từ 0,4 - 0,6m khiến nhiều ấp, xã bị “uy hiếp”. Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Tháp đã yêu cầu thủ trưởng các sở ngành, chủ tịch UBND xã, phường chủ động phòng ngừa, ứng phó, đề phòng lũ kết hợp triều cường từ nay đến cuối năm 2025.

Ông Nguyễn Văn Nĩa ở xã Phong Hòa cho biết, lũ dâng cao và nhanh nên ông không kịp trở tay, nước tràn qua bờ bao, gây ngập ruộng dưa leo rộng hơn 2.000 m2 đang cho quả. Dưa leo vốn là loại cây trồng không chịu nước, dù chỉ ngập trong vài giờ đã chết dần, ảnh hưởng năng suất 30-40%. Ông Nĩa chia sẻ, rút kinh nghiệm sau lần bị ngập nước này, hiện tại ông chủ động gia cố cống, nâng cao bờ bao chung quanh, đặt máy bơm túc trực 24/24 giờ ngay ruộng để lũ vào là bơm rút nước, bảo vệ cây trồng.

Do ảnh hưởng kết hợp của triều cường, lũ thượng nguồn và mưa liên tục, khu ô bao ở ấp 4, xã Hòa Long với hơn 20 ha trồng lúa, cây ăn quả và rau màu cũng bị “uy hiếp”. Lãnh đạo địa phương đã nhanh chóng đến địa bàn, chỉ đạo bơm thoát nước nên tình trạng ngập ở khu ô bao được kiểm soát.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Hòa Long Lê Minh Chánh cho biết, toàn xã có 58 tiểu vùng sản xuất lúa, cây ăn quả. Vừa qua, triều cường kết hợp mưa nên mực nước lên cao. Xã triển khai nhiều giải pháp bảo đảm cho người dân sản xuất an toàn với phương châm "bốn tại chỗ" (chỉ huy tại chỗ; lực lượng tại chỗ; phương tiện, vật tư tại chỗ; hậu cần tại chỗ).

Nhiều địa phương trong tỉnh Đồng Tháp đã và đang khẩn trương triển khai phương án bảo vệ diện tích sản xuất nông nghiệp, ứng phó mưa bão; trong đó, tuyên truyền, vận động người dân thường xuyên theo dõi thông tin cảnh báo bão, áp thấp nhiệt đới; tích cực gia cố bờ bao, khơi thông kênh mương, bơm nước để bảo vệ diện tích cây ăn quả, rau màu và lúa. Cùng đó, kiểm tra lại hệ thống đê bao, khu vực xung yếu để có biện pháp gia cố, sửa chữa kịp thời.

Tại tỉnh Vĩnh Long, theo ông Trần Nguyễn Anh Tú, Phó Chi cục trưởng Thủy lợi và Tài nguyên khoáng sản (Sở Nông nghiệp và Môi trường): Thời gian qua, ngành nông nghiệp đã xây dựng phương án phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cho từng loại hình thiên tai, củng cố lực lượng chuẩn bị ứng phó với mưa bão, giông lốc, triều cường. Đồng thời, tăng cường thông tin, tuyên truyền, cảnh báo kịp thời nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm, tính tự giác trong cộng đồng dân cư để chủ động phòng tránh, ứng phó. Đẩy nhanh tiến độ thi công các công trình thủy lợi để phòng chống thiên tai, bảo vệ sản xuất và dân sinh.

Với An Giang, do diễn biến mưa lũ trên địa bàn tỉnh đột ngột tăng nhanh, Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang đã chấp thuận đề xuất của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh và Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi An Giang về việc vận hành xả lũ hai cống Tha La và Trà Sư từ ngày 15/9 nhằm bảo đảm an toàn sản xuất vụ thu đông năm 2025, đông xuân 2025-2026 trong vùng Tứ giác Long Xuyên.

Xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp

Theo dự báo của Cơ quan Khí tượng thủy văn, đỉnh lũ chính vụ năm 2025 trên dòng chính sông Cửu Long khoảng 3,5 - 3,7 m tại trạm Tân Châu (xấp xỉ hoặc cao hơn mức báo động I khoảng 0,2 m, cao hơn năm 2024 từ 0,12-0,32 m); khoảng 3,3 - 3,5 m tại trạm Châu Đốc (cao hơn mức báo động I từ 0,3 - 0,5 m, cao hơn đỉnh lũ năm 2024 từ 0,19-0,36 m). Thời gian xuất hiện đỉnh lũ chính vụ tại Tân Châu và Châu Đốc (tỉnh An Giang) là từ cuối tháng 9 đến nửa đầu tháng 10/2025. Do đỉnh lũ chính vụ kết hợp triều cường năm 2025 được dự báo ở mức cao nên nhiều ô bao kiểm soát lũ có nguy cơ bị ảnh hưởng, nhất là khu vực vùng giữa.

“Thời tiết gần chuyển qua trạng thái La Nina sẽ mưa nhiều hơn. Tuy nhiên, đáng lo ngại là các hồ ở thượng nguồn đã gần đầy nước. Từ nay đến cuối tháng 9 đầu tháng 10 là cuối mùa mưa ở thượng nguồn. Nếu mưa dồn dập kết hợp với triều cường và các hồ xả lũ thì nguy cơ vùng Đồng bằng sông Cửu Long bị "lũ chồng lũ". Vì vậy, nông dân cần chú ý theo dõi”, một chuyên gia biến đổi khí hậu khuyến cáo.

Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá, lũ kết hợp triều cường có nguy cơ ảnh hưởng 220 ô đê bao với tổng diện tích hơn 56.000 ha lúa, hoa màu và cây ăn quả tại Đồng bằng sông Cửu Long. Vì vậy, các địa phương cần chủ động rà soát phương án ứng phó, theo dõi chặt chẽ các thông tin dự báo khí tượng, dự báo nguồn nước, đề phòng ngập úng do mưa, lũ kết hợp triều cường.

Trong khi đó, Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam cho biết, hiện nay nguồn nước khu vực thượng lưu về Đồng bằng sông Cửu Long đang có xu hướng tăng. Mực nước tại hệ thống sông kênh trong nội đồng vùng hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé ở mức cao. Việc vận hành cụm cống Cái Lớn, Cái Bé, Xẻo Rô để hỗ trợ tiêu rút nước, kiểm soát triều cường, giảm ngập, lụt cho nhiều địa phương đồng bằng cũng cần được theo dõi sát sao, lên kế hoạch vận hành hệ thống công trình bảo đảm an toàn.

Đồng thời với triển khai các giải pháp ứng phó trước mắt, về lâu dài, theo các chuyên gia, đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận lại vai trò của lũ đối với vùng châu thổ sông Cửu Long. Đó là thay vì “chống lũ” nên chuyển sang “sống chung với lũ” một cách thích ứng và bền vững. Việc quy hoạch không gian sản xuất theo hướng "thuận thiên", theo tinh thần Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ là hướng đi rất đúng đắn.

Thực tế cho thấy, các mô hình sản xuất linh hoạt theo mùa lũ như nuôi cá đồng, trồng sen, canh tác nông nghiệp hữu cơ, kết hợp du lịch cộng đồng... đang được khuyến khích nhân rộng. Đặc biệt, tại vùng Tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười, nhiều địa phương đã chuyển đổi linh hoạt giữa các mô hình, hoặc là “một vụ lúa - một vụ cá” hay “trồng sen kết hợp nuôi ốc trong mùa lũ”, cho hiệu quả kinh tế cao. Một số nơi như ở Đồng Tháp, An Giang đã xây dựng các mô hình “vùng đệm sinh thái mùa lũ” để tái tạo nguồn lợi tự nhiên và tăng khả năng hấp thu nước lũ. Vì thế, việc chuyển đổi sinh kế, giảm phụ thuộc vào khai thác tự nhiên, chuyển sang nuôi trồng phù hợp với biến động của nguồn nước cần nhân rộng.

Tiến sĩ Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long nêu quan điểm rằng, chúng ta không thể tiếp tục tư duy “chống lũ, né lũ” như xưa. “Lũ miền Tây không chỉ mang ngập úng, mà còn rửa phèn, bồi phù sa, tạo nguồn thủy sản và sinh kế. Cần thái độ bình tĩnh, chủ động đón lũ, thay đổi phương thức canh tác, đa dạng sinh kế. Và trên hết, mọi công trình ứng phó phải cân nhắc lợi - hại, để đồng bằng hướng đến sự an toàn, trù phú và bền vững”, ông nói.

Từ nay đến cuối mùa lũ ở Đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn xuất hiện nhiều cơn bão, áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông có nguy cơ gây mưa lớn trên lưu vực sông Mê Công, các địa phương cần gấp rút kịp thời xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp.