Cùng với nhiều nghi lễ, nghi thức của một vòng đời con người từ khi sinh ra đến khi về với rừng, Yàng, với quan niệm tín ngưỡng đa thần, người Mnông ở tỉnh Lâm Đồng đặc biệt coi trọng lễ báo hiếu (Lơh chờ hờp me bàp in). Theo phong tục truyền thống của người Mnông, khi cha mẹ hơn 60 tuổi, con cái trong gia đình sẽ tổ chức lễ báo hiếu nhằm thể hiện sự biết ơn công lao đã sinh thành, nuôi dưỡng của cha mẹ; tuổi càng cao, lễ mừng càng lớn.
Thông thường, lễ báo hiếu được tổ chức vào tháng Một, tháng Hai dương lịch, sau khi đã kết thúc mùa làm nương rẫy. Nghệ nhân Cil Ha Nếu ở huyện Đam Rông, tỉnh Lâm Đồng cho biết, trước kia, lễ báo hiếu cha mẹ thường được người con gái đầu tổ chức, nhưng ngày nay tất cả các con đều được tổ chức khi đã trưởng thành, lập gia đình và có điều kiện. “Với người Mnông, mỗi khi tổ chức nghi lễ tại gia đình đều có sự tham gia của cộng đồng. Ðiều này thể hiện tinh thần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau; qua đó giáo dục cho con cháu, buôn làng sống có trách nhiệm với gia đình, cộng đồng”, ông Ha Nếu chia sẻ.
Lễ báo hiếu cũng là dịp con cái xin lời chúc phúc từ cha mẹ. Nhân dịp này, cha mẹ cũng tiến hành phân chia tài sản cho các con để các con bắt đầu cuộc sống riêng. Theo nghệ nhân Cil Ha Nếu, trước khi diễn ra nghi lễ chính, vợ chồng con gái cả và anh chị em trong gia đình cắm cần rượu, dâng thịt gà và cơm mới mời cha mẹ để xin ý kiến cho phép tổ chức lễ báo hiếu. Nếu cha mẹ đồng ý, vợ chồng con gái cả về bàn bạc và chuẩn bị lễ vật dâng tặng cha mẹ trong buổi lễ.
Nghệ nhân Ha Nếu cho biết, lễ vật cho lễ báo hiếu gồm: hai con heo đực (một con đã chế biến, một con còn sống), năm con gà trống, 20 dây cườm, quần áo, tấm khăn choàng thổ cẩm, bốn ché rượu cần (một ché lớn, ba ché nhỏ), trứng gà luộc và xôi… Trong nghi lễ báo hiếu cha mẹ, người Mnông còn chuẩn bị thêm một số lễ vật như: cái rìu (hàm ý để đẽo cây làm quan tài khi bố mẹ qua đời), cái cuốc nhỏ và xà gạc (hàm ý sau này bố mẹ mất sẽ dùng để làm cỏ và chăm sóc mộ phần), quả bầu khô đựng đầy nước suối đầu nguồn, cùng hạt lúa giống và ngô giống để mẹ trao lại cho các con (ngụ ý cha mẹ để lại cho con những hạt giống tốt).
Mặc dù là nghi lễ của gia đình, nhưng lễ báo hiếu cha mẹ luôn nhận được sự quan tâm của cộng đồng, cho thấy tinh thần gắn kết cộng đồng đã trở thành căn tính của người Mnông. Tờ mờ sáng, mọi thành viên trong gia đình của người được tổ chức lễ báo hiếu, cùng bà con trong buôn làng tất bật sửa soạn nhà cửa, bếp núc, lễ vật...
Sau khi lễ vật đã được bày biện, cha mẹ (người được tổ chức lễ báo hiếu) ngồi ở vị trí trang trọng nhất trong ngôi nhà, đối diện với vợ chồng người con gái cả, dưới sự chứng kiến của những người trong dòng tộc. Chàng rể cả cất lời: “Hôm nay, vợ chồng con tổ chức nghi lễ báo hiếu bố mẹ để tỏ lòng biết ơn sâu sắc bố mẹ đã sinh ra, nuôi nấng, giáo dục chúng con nên người”. Người con gái cả nối lời chồng: “Chúng con cầu chúc cha mẹ nhiều sức khỏe, sống lâu cùng con cháu. Chúng con xin bố mẹ chúc phúc cho chúng con được khỏe mạnh, bình an”.
Sau đó, các con, theo thứ tự dâng lễ vật tặng cha mẹ. Cha mẹ cầm cần rượu quý cầu khấn thần linh phù hộ cho con cháu bình an, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Sau những lời chúc, cha mẹ kể chuyện cuộc đời của mình, dặn dò con cháu sống vui vẻ, thuận hòa, đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau. Tài sản của bố mẹ để lại là tài sản chung, con cháu không được đập phá, tranh chấp.
Phần nghi lễ kết thúc, các thành viên trong gia đình và dân làng cùng nhau ăn tiệc, uống rượu mừng. Đàn ông đánh cồng chiêng, phụ nữ múa hát... Ông Liêng Hót Ha Hai, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Đam Rông cho biết, lễ báo hiếu cha mẹ là truyền thống hiếu đạo của dân tộc Mnông, thể hiện tình yêu thương, sự kính trọng người cao tuổi, lòng biết ơn của con cháu dành cho đấng sinh thành. Đây cũng là dịp để lưu truyền, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của người Mnông trong cộng đồng.
