Theo các tài liệu trong quá trình nghiên cứu, sưu tầm, thông tin, tư liệu về Di tích lịch sử Sở Trà Bu Prăng do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng thu thập: Vào những năm 30 của thế kỷ 20, sau khi đánh chiếm được Tây Nguyên, thực dân Pháp bắt đầu cho xây dựng, mở rộng các đồn điền công, nông nghiệp trồng cà-phê, chè, cao su, lúa, canhkina… Họ thuê công nhân là người dân tộc thiểu số tại chỗ làm công cho các đồn điền; mục đích khai thác nguồn tài nguyên giàu tiềm năng của vùng đất Tây Nguyên. Tại khu vực đầu mối biên giới Nam kỳ - Campuchia - Trung kỳ thuộc địa phận Bu Prăng Sở, quận Phước Hòa, tỉnh Phước Long (nay thuộc địa bàn xã Quảng Trực) người Pháp đã xây dựng đồn điền Sở Trà Bu Prăng, trồng cây trà (chè) và cây Canhkina.
Công trình Di tích lịch sử Sở Trà Bu Prăng là một ngôi nhà được xây dựng theo kiểu kiến trúc Pháp, bằng gạch, đá kết hợp với kết cấu bê-tông cốt thép, tường xây dày từ 50cm đến 70cm. Thời gian cụ thể và quá trình xây dựng công trình vẫn chưa được xác định chính xác, chưa tìm thấy tư liệu chứng minh cụ thể.
Đến nay, sau gần 100 năm, công trình Di tích lịch sử Sở Trà Bu Prăng được bảo tồn khá nguyên vẹn. Diện tích khuôn viên ngôi nhà khoảng 200m2, với 1 tầng trệt, 1 tầng lầu và 1 tầng lửng. Bên trong ngôi nhà có 8 phòng, 1 lò sưởi xây thông từ tầng trệt lên lầu 1 và tầng lửng để sưởi ấm khi giá lạnh. Phía sau phòng tầng trệt có một hầm bí mật thoát hiểm nhưng đã che đậy miệng hầm. Đến nay, dù được Trung đoàn 726 quản lý nhưng chưa khám phá khai thông căn hầm bí mật này.
Quanh khu vực công trình còn trồng một số cây ăn trái. Các bậc cao niên tại địa phương chia sẻ: Những cây cổ thụ này có tuổi đời khoảng 100 năm. Ông Điểu B’Lưu, sinh năm 1958, người dân tộc M’nông, bon Bu K’rắk, xã Quảng Trực cho hay: Ngày xưa, khu vực chung quanh nhà ông được trồng nhiều cây trà có tuổi rất lâu đời. Cha ông kể, vườn trà này cùng di tích nêu trên có tuổi đời gần 100 năm.
Theo lời kể của ông Điểu Ronh, từng làm công nhân tại đồn điền Sở Trà Bu Prăng, hiện trú tại Bon Bu Nung, xã Quảng Trực: Năm 1962, khi 17 tuổi, ông đã vào làm công nhân tại đồn điền Trà Bu Prăng. Lúc này, đồn điền rộng khoảng 20ha.
Tại đây thường xuyên có khoảng 30 đến 40 công nhân là người dân tộc thiểu số chuyên chăm sóc, thu hái chè. Công nhân được trả tiền công theo tháng, ai không lấy tiền thì sẽ quy đổi thành gạo hoặc muối. Mỗi ngày, công nhân phải làm việc từ 10 đến 12 giờ, buổi trưa được ăn uống và nghỉ ngơi. Trong quá trình làm việc, công nhân phải thực hiện đúng quy trình kỹ thuật được hướng dẫn, nếu không bảo đảm kỹ thuật hoặc làm hư hỏng cây sẽ bị phạt, có khi không nhận được tiền công. Nếu làm tốt, cuối năm sẽ được thưởng.
Sau gần 100 năm, cùng biến cố thăng trầm của lịch sử, tác động của thời tiết và sự tàn phá của chiến tranh... khu vực đồn điền Sở Trà Bu Prăng đã có nhiều thay đổi. Riêng công trình kiến trúc chính vẫn được bảo tồn khá nguyên vẹn. Cuối năm 2024, Di tích lịch sử này được xếp hạng di tích cấp tỉnh. Trước đó, vào tháng 9/2022, có 2 cây me tây trong khu vực Di tích lịch sử Sở Trà Bu Prăng được công nhận là cây di sản Việt Nam.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng, Khúc Thị Thoi cho biết, Sở Trà Bu Prăng là di tích có giá trị lịch sử, kiến trúc tiêu biểu, gắn với lịch sử phát triển kinh tế, văn hóa của Tây Nguyên nói riêng và Việt Nam nói chung. Đây là công trình hình thành từ thời kỳ chống Pháp hiếm hoi còn sót lại tại khu vực Tây Nguyên huyền thoại. Nơi đây đã trở thành một điểm đến hấp dẫn khách du lịch trong nước và quốc tế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - văn hóa - du lịch địa phương.
Cũng theo bà Thoi, Di tích lịch sử Sở Trà Bu Prăng có vị trí nằm gần biên giới với nước bạn Campuchia, là chứng tích lịch sử quan trọng trong việc khẳng định chủ quyền biên giới, lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam.
