Sự khác biệt chính giữa thị trường carbon có điều tiết (compliance/regulated carbon market) và thị trường carbon tự nguyện (voluntary carbon market - VCM) nằm ở đối tượng tham gia, mục đích và cơ sở pháp lý:
1. Thị trường carbon có điều tiết (Compliance/Regulated Carbon Market):
Cơ sở pháp lý: Được thành lập và vận hành dựa trên các quy định, luật pháp hoặc chính sách bắt buộc của chính phủ (ở cấp quốc gia, khu vực hoặc quốc tế). Thí dụ: Hệ thống Thương mại khí thải của Liên minh châu Âu (EU ETS), thị trường carbon ở California, Hàn Quốc.
Đối tượng tham gia: Các tổ chức, doanh nghiệp (thường là các nguồn phát thải lớn trong các lĩnh vực cụ thể như năng lượng, công nghiệp nặng) bắt buộc phải tham gia để tuân thủ các giới hạn phát thải (hạn ngạch) do chính phủ đặt ra.
Mục đích: Giúp các thực thể tuân thủ các quy định về giảm phát thải khí nhà kính. Nếu phát thải vượt hạn ngạch, họ phải mua thêm hạn ngạch hoặc tín chỉ từ các đơn vị khác có dư thừa hoặc từ các dự án được phê duyệt trong khuôn khổ quy định.
Loại tín chỉ: Thường sử dụng các đơn vị phát thải (allowances) do chính phủ cấp phát hoặc bán đấu giá, và có thể cho phép sử dụng một số loại tín chỉ bù đắp (offset credits) được tạo ra từ các dự án tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt do cơ quan quản lý quy định.
2. Thị trường carbon tự nguyện (Voluntary Carbon Market - VCM):
Cơ sở pháp lý: Hoạt động dựa trên sự tự nguyện của các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân muốn bù đắp lượng phát thải của mình hoặc đóng góp vào các hoạt động giảm thiểu biến đổi khí hậu, không có sự ràng buộc pháp lý trực tiếp.
Đối tượng tham gia: Bất kỳ ai cũng có thể tham gia, từ các tập đoàn lớn muốn thực hiện các mục tiêu bền vững, các doanh nghiệp nhỏ, đến các cá nhân muốn bù đắp dấu chân carbon của mình (thí dụ: từ việc đi máy bay).
Mục đích: Thường nhằm đạt được các mục tiêu tự nguyện về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR), trung hòa carbon, xây dựng thương hiệu xanh, hoặc đơn giản là mong muốn đóng góp cho môi trường.
Loại tín chỉ: Sử dụng các tín chỉ carbon được tạo ra từ các dự án được phát triển và xác minh theo các tiêu chuẩn tự nguyện của bên thứ ba (thí dụ: Verified Carbon Standard - VCS, Gold Standard).
