Giữ gìn di sản đền Sinh, đền Hóa

Đây là một trong những trung tâm tín ngưỡng, thực hành thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được UNESCO công nhận Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Di sản đền Sinh, đền Hóa

Đền Sinh (đền Mẫu sinh), đền Hóa (đền Thánh hóa) là những công trình cổ nằm ẩn mình trên sườn núi Ngũ Nhạc giữa bạt ngàn non xanh ở vùng quê trù phú. Nơi đây thờ Thánh Phi Bồng Đại tướng quân Chu Phúc Uy (Hạo Thiên) và Đức Thánh Mẫu Thạch Linh (Hoàng Thị Ba). Dân gian lưu truyền rằng, những vị thánh này từ xa xưa tới nay luôn phù hộ độ trì cho nhân dân sức khỏe, sinh sôi, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu cho nên người dân địa phương rất thành kính, trân trọng, ra sức bảo vệ, giữ gìn và tôn tạo di tích.

Theo thần tích trên một tấm bia khắc vào cuối thời Nguyễn tại đền Sinh, Phi Bồng là tướng quân Chu Phúc Uy (sống ở thế kỷ thứ 6) có công chống giặc cứu nước, được dựng miếu thờ. Ông là con cầu tự của vợ chồng bần nông cao tuổi, hiếm con và rất nhân hậu là Chu Danh Thức và Hoàng Thị Ba, người trang An Mô. Sinh thời Chu Phúc Uy là cậu bé khôi ngô tuấn tú, đến khi trưởng thành có công giúp Vua Lý Nam Đế đánh đuổi quân Lương dựng nước Vạn Xuân (544). Sau này bằng sức mạnh phi thường, Chu Phúc Uy còn giúp Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đánh tan quân Nguyên Mông trên sông Bạch Đằng năm 1288.

Trải qua nhiều thế kỷ, tiểu sử của Phi Bồng tướng quân đã được thần thánh hóa nhiều chi tiết tạo thêm sự huyền ảo, thiêng liêng theo tín ngưỡng của người Việt. Qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, sự tích và huyền thoại Phi Bồng tướng quân vẫn được bảo tồn trong ký ức nhân dân. Các di tích cũng được giữ gìn và không ngừng tôn tạo.

Trưởng Ban Quản lý khu di tích Côn Sơn- Kiếp Bạc Nguyễn Thị Thùy Liên cho biết: “Trong hồ sơ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình lên UNESCO về những trung tâm thờ Mẫu Tam phủ tiêu biểu ở nước ta có di tích đền Sinh- đền Hóa. Việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt được UNESCO công nhận Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2016 đã trở thành niềm vui cho cả nước nói chung và niềm tự hào của người dân làng An Mô phường Trần Hưng Đạo, thành phố Hải Phòng nói riêng”.

Bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hóa dân gian

Vào dịp tháng 5 và tháng 8 âm lịch hằng năm, vùng đất An Mô lại tưng bừng không khí lễ hội. Ngoài những nghi lễ chung như ở các lễ hội khác, Lễ hội đền Sinh, đền Hóa còn có những nghi thức thiêng liêng mang tính đặc trưng là Lễ đón bóng Thánh, Lễ ban khước và Hội thi hát văn diễn xướng hầu Thánh...

Lễ đón bóng Thánh diễn ra ở cả hai đền để tưởng nhớ ngày sinh và hóa về trời của Đức Thánh. Vào thời khắc đón bóng Thánh, trong không khí trang nghiêm, thành kính, khi ba hồi trống, chiêng dứt tiếng, một già làng thành kính thắp nhang và đọc văn đón bóng Đức Thánh (Thánh giáng sinh); tiếp đó là nghi lễ thả đèn trời tiễn chân Đức Thánh, tượng trưng cho thời khắc Thánh hóa về trời.

Sau nghi lễ thả đèn trời là Lễ ban khước áo Thánh áo Mẫu cho dân làng cùng du khách thập phương. Theo quan niệm thì những ai nhận được lộc khước Thánh, khước Mẫu là sự may mắn, sẽ có nhiều tài lộc, được phù hộ, che chở. Kết thúc phần lễ là Lễ rước truyền thống và Lễ dâng hương thể hiện lòng ngưỡng mộ, thành kính của toàn thể nhân dân đối với công lao của Đức Thánh.

Phần hội tại đền Sinh, đền Hóa cũng diễn ra rất sôi động với các trò chơi dân gian truyền thống như đấu vật, kéo co, cờ người, chọi gà; thi đấu cầu lông, bóng bàn, bóng đá... hòa trong các làn điệu dân ca cổ như hát chầu văn, hát chèo, hát quan họ, trình diễn thời trang…

Thanh đồng Nguyễn Phước Duyên, xã Đông Anh (Hà Nội) chia sẻ: “Hát văn diễn xướng hầu Thánh là hoạt động nổi bật tại lễ hội, góp phần giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị của di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Hằng năm, hội thi “Hát văn diễn xướng truyền thống” đã trở thành sân chơi để các thanh đồng thể hiện tài năng và hướng hoạt động văn hóa này đạt tới những giá trị chân- thiện-mỹ lành mạnh, loại trừ màu sắc mê tín, dị đoan, làm trong sạch đạo Mẫu vốn rất đỗi thiêng liêng trong tâm thức người Việt”.

Hiện nay, rất nhiều cư dân làng An Mô biết hát văn, trong đó có hàng chục người làm nghề hát văn phục vụ các cửa đền, cửa phủ. Cung văn nơi đây còn đi nhiều nơi trong và ngoài thành phố để phục vụ các nghi thức hầu đồng, lễ thánh. Chị Nguyễn Ngân Giang ở phường Hải Dương (Hải Phòng) tâm đắc: “Những giai điệu sâu lắng, cổ xưa được người dân An Mô thể hiện qua các làn điệu hát văn, các giá hầu đồng không chỉ kể lại huyền tích thần bí, linh thiêng mà còn gìn giữ và làm sáng bừng tinh hoa văn hóa dân gian”.