Giá trị văn hóa di tích đền An Xá

Lễ hội truyền thống đền An Xá (Đậu An), xã Hoàng Hoa Thám là một lễ hội lớn ở tỉnh Hưng Yên, diễn ra từ mồng 1 đến 12 tháng Tư âm lịch hằng năm. Lễ hội mang đậm nét đặc sắc của văn hóa dân gian, nét đẹp của nền văn hóa lúa nước vùng Bắc Bộ, thể hiện khát vọng cháy bỏng của con người về một cuộc sống yên vui, ấm no và hạnh phúc.

Ông Hoàng Văn Dũng, thôn An Xá cho biết: Nét đặc sắc của lễ hội là rước kiệu Ngọc Hoàng Thượng Đế, cùng các vị Thiên Tiên, Địa Tiên, Ngũ Lão Tiên Ông; và phần hội diễn ra sôi nổi với tiết mục biểu diễn lại tích trò "Mẹ con nhà Khó đánh hổ" thể hiện tinh thần thượng võ, sức mạnh cộng đồng; ẩn sâu bên trong là tín ngưỡng thờ Mẫu/Mẹ; cùng nhiều trò chơi dân gian… đã thu hút được đông đảo du khách tham gia dự hội.

Lễ hội đền An Xá phản ánh quá trình khai phá vùng đất An Xá trong quá khứ, chứa đựng nhiều giá trị lịch sử và phản ánh sinh động quá trình chinh phục thiên nhiên của cư dân vùng châu thổ sông Hồng. Lễ hội đã phản ánh mối quan hệ về nhận thức của con người với vũ trụ, phản ánh sự tiếp cận của con người với quy luật của trời đất trong quá trình chinh phục tự nhiên, kinh nghiệm của con người trong sự chung sống hài hòa với thiên nhiên. Lễ hội đã thể hiện "ước vọng" của cư dân nông nghiệp là mong mỏi các đấng siêu nhiên thấu đạt khát vọng sống của con người, ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và vạn vật sinh sôi nảy nở.

Điểm đặc biệt của đền An Xá, tại sân đền du khách sẽ được chiêm ngưỡng tòa tháp cổ bằng đất nung, được khởi dựng vào khoảng thời Trần; tháp cao 13 tầng có màu nâu đỏ, chia làm 3 phần: Đế tháp, thân tháp và ngọn tháp. Mỗi phần đều trang trí các họa tiết hoa văn phong phú và đa dạng với nhiều đề tài khác nhau. Tháp được bảo tồn khá nguyên vẹn, có hình thức thể hiện độc đáo, mang giá trị lớn về lịch sử, mỹ thuật, kiến trúc nghệ thuật, kỹ thuật xây dựng. Nhang án đất nung cực kỳ quý hiếm, duy nhất còn bảo lưu được trong các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên được đặt tại Hậu cung đền An Xá. Phía trên nhang án đặt khám và tượng thờ Tam Thanh Lục Ngự. Ngoài ra, trong và ngoài khuôn viên di tích, hiện còn một số hạng mục công trình kiến trúc gắn liền với sự hình thành và các tích truyện liên quan tới nhân vật thờ tại di tích.

Theo các vị cao niên trong làng An Xá, căn cứ vào các tư liệu, hiện vật còn lưu giữ, đền An Xá được khởi dựng từ khá sớm, vào khoảng thế kỷ thứ 16-17, là nơi tôn thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế, Ngũ Lão Tiên Ông cùng các vị Thiên tiên, Địa tiên. Đền có bố cục mặt bằng tổng thể hình chữ Công gồm: 5 gian Tiền tế, 3 gian Ống muống và 3 gian Hậu cung.

Các cấu kiện và thành phần kiến trúc tòa Tiền tế đều được làm bằng gỗ tứ thiết, riêng hai tòa Ống muống và Hậu cung được làm bằng đá xanh. Đây được xem là một trong những điểm đặc biệt, độc đáo và khác lạ tại di tích đền An Xá. Toàn bộ hệ thống cột, các bộ vì, xà đều làm từ chất liệu đá xanh được chạm khắc công phu có giá trị nghệ thuật cao. Công trình hiện nay còn đồng bộ, vững chắc mang dấu ấn nghệ thuật thời Lê-Nguyễn đan xen. Hai tòa Ống muống và Hậu cung được làm bằng đá có quy mô lớn nhất, hiếm còn tồn tại.

Giá trị di sản văn hóa vật thể tại đền An Xá còn được thể hiện thông qua những di vật tiêu biểu, quý hiếm, có một không hai hiện còn lưu giữ tại di tích như: Tòa tháp đất nung; nhang án đất nung mang phong cách thế kỷ 16-17. Khánh đá thời Hậu Lê, niên hiệu năm Vĩnh Trị; Chuông đồng thời Hậu Lê, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 34, tượng thờ mang phong cách nghệ thuật thế kỷ 18... Đây là những di sản văn hóa vô cùng quý giá, là nguồn sử liệu quý cho các nhà nghiên cứu khi tìm hiểu về địa danh, tục thờ các vị thần tiên và đánh giá về lịch sử hình thành và phát triển của ngôi đền.

Đền An Xá mang trong mình những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể tạo thành một tổng thể, một không gian văn hóa đặc sắc. Sự đan xen, hòa quyện của những giá trị văn hóa đặc sắc này khiến cho di tích quốc gia đặc biệt đền An Xá ngày càng có vai trò quan trọng trong đời sống của người dân, khẳng định vị thế là điểm đến du lịch tâm linh của du khách thập phương mỗi khi về với Hưng Yên. Với những giá trị văn hóa đó, di tích đền An Xá đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Tòa tháp đất nung, bệ thờ đất nung cũng được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia. Lễ hội đền An Xá đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ■