Độc đáo trình diễn múa rối cạn

Năm 2024, Ủy ban nhân dân huyện Vũ Thư (tỉnh Thái Bình cũ) mời đoàn múa rối cạn ở chùa Đại Bi về trình diễn tại Lễ hội chùa Keo. Trên cơ sở này, địa phương có ý tưởng phục dựng lại một loại hình nghệ thuật trước đây từng có, nhưng bị thất truyền.

Theo các tài liệu để lại, “nghệ thuật Ổi Lỗi” hay còn gọi là hát múa rối đầu gỗ chầu Thánh (múa rối cạn) là loại hình nghệ thuật dân gian thực hành nghi lễ chầu Thánh Tổ, tương tự nghệ thuật hầu bóng trong thực hành nghi lễ của Tam phủ, Tứ phủ. Đây là tổng hòa của ba môn nghệ thuật: Ca, vũ, nhạc. Ngoài ý nghĩa tín ngưỡng tâm linh, nghệ thuật này cũng phản ánh tâm tư, nguyện vọng của những người dân vùng lúa nước mong muốn đất nước thanh bình, có vua sáng-tôi hiền, mưa thuận gió hòa, con em được học hành, mọi tầng lớp trong xã hội thân ái, hòa thuận cùng chung vai chống thiên tai, địch họa.

Múa rối chầu Thánh tức là múa cho Thánh xem. Thánh ở đây chính là thiền sư Từ Đạo Hạnh - vị Thánh tổ được thờ ở chùa Đại Bi. Tương truyền thiền sư Từ Đạo Hạnh là tổ sư của nghệ thuật múa rối Việt Nam. Chung quanh sự ra đời của múa rối đầu gỗ có nhiều huyền tích được dân gian truyền miệng.

Trong đó, truyền thuyết được truyền tụng nhiều nhất là thiền sư có vớt được một cái bọc nhấp nhô trên mặt nước, mở ra thì trong đó có 6 quái thai. Thánh Từ đã mang về nuôi dưỡng, cảm hóa thành những người có ích cho đời, cũng từ đó đặt làm tích trò múa rối. Múa rối đầu gỗ mang ý nghĩa ca ngợi đất nước thái bình, dân chúng ấm no hạnh phúc, ca ngợi Đức Thánh, chúc tụng vua chúa và mọi người có cuộc sống ấm no...

Tích trò múa rối đầu gỗ chầu Thánh không chỉ là loại hình nghệ thuật đơn thuần mà còn mang đậm màu sắc văn hóa tâm linh. Linh hồn của múa rối đầu gỗ chính là những đầu rối gỗ, hay còn gọi là “thập nhị thánh tượng” gồm sáu tượng rối lớn và sáu tượng rối nhỏ.

Thường ngày tượng được đặt sau gian chính thờ Phật trong chùa, có thờ cúng, hương nhang. Tương truyền bộ thánh tượng trò múa rối đầu gỗ chùa Đại Bi có tuổi đời không dưới 200 năm. Nhạc cụ của buổi trình diễn tuy chỉ có một bộ gõ, nhưng có tới 26 bài ca, 32 làn điệu rất phong phú và phức tạp.

Sân khấu biểu diễn không hoành tráng, không cầu kỳ, mà chỉ đơn giản là một bức rèm che cách điệu hình sóng nước được mắc vào hai cây cột giữa tiền đường trong chùa, người múa rối, người hát, người gõ nhạc cụ đứng sau tấm màn, quay mặt về phía ban thờ Phật và ban thờ Đức Thánh Từ. Người múa cầm “thánh tượng” giơ tay múa trồi lên trên tấm màn che như nổi lên trên mặt nước, múa từ trái qua phải…

Tại Lễ hội chùa Keo Thái Bình năm 2024, loại hình nghệ thuật độc đáo này lần đầu được trình diễn thu hút đông đảo người xem thưởng lãm. Ông Nguyễn Mạnh Đoan, Phó Giám đốc Ban Quản lý di tích tỉnh Hưng Yên cho hay, Lễ hội chùa Keo đang còn gìn giữ bảo tồn khá nguyên vẹn các loại hình tín ngưỡng, văn hóa riêng có như chèo chải cạn, múa ếch vồ. Với nghệ thuật múa rối cạn đã từng tồn tại ở đây, có thời gian bị gián đoạn, nay nếu được các cấp, các ngành quan tâm đầu tư, phục dựng sẽ tạo nên sức hút rất lớn đối với du khách khi đến Di tích Quốc gia đặc biệt chùa Keo trong các năm tới.