Lâm Đồng là tỉnh dẫn đầu cả nước về nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và nông nghiệp thông minh khi toàn tỉnh hiện có hơn 107,2 nghìn ha sản xuất nông nghiệp công nghệ cao. Để phục vụ sản xuất nông nghiệp, nhiều doanh nghiệp, nhà nông xây dựng hơn 5.700 ha nhà kính, tập trung chủ yếu tại thành phố Đà Lạt (trước đây) và huyện Lạc Dương (trước đây).
Thực tế, nhà kính là giải pháp đột phá, giúp nông dân và doanh nghiệp chủ động thời vụ, tăng năng suất, giảm rủi ro thời tiết và nâng cao uy tín thương hiệu rau, hoa Đà Lạt. Đây là trụ cột trong sản xuất nông nghiệp công nghệ cao của địa phương, mang lại doanh thu cao và ổn định cho người dân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc phát triển nhà kính thiếu kiểm soát trong thời gian dài dẫn đến một số vấn đề như lấn chiếm đất rừng, hành lang bảo vệ các công trình giao thông, thủy lợi... ảnh hưởng cảnh quan và mỹ quan đô thị.
Việc sử dụng nhà kính không đạt chuẩn, phát triển tự phát với tốc độ nhanh và mật độ xây dựng cao tại một số khu vực đã tác động xấu đến môi trường. Tỷ lệ nhà kính không đạt chuẩn cao gây ra dòng chảy lớn, làm giảm khả năng thẩm thấu nước và nguy cơ giảm mực nước ngầm… Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng Nguyễn Hoàng Phúc cho biết, năm 2023, Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng phê duyệt Đề án Quản lý nhà kính, thúc đẩy nông nghiệp công nghệ cao thích ứng với biến đổi khí hậu đến năm 2030.
Mục tiêu là từng bước giảm dần diện tích nhà kính trong nội ô, nội thị và khu dân cư tại Đà Lạt và các khu vực lân cận. Từ đó, tỉnh chuyển hướng sang phát triển nông nghiệp đô thị, nông nghiệp du lịch cảnh quan, nông nghiệp sinh thái và công nghệ cao, vừa bảo vệ môi trường, vừa bảo đảm lợi ích kinh tế. Sau hai năm thực hiện đề án, tỉnh Lâm Đồng giải tỏa hơn 103 ha nhà kính vi phạm, chủ yếu tại các khu vực lấn chiếm đất rừng, hành lang giao thông và danh lam thắng cảnh. Tuy nhiên, diện tích nhà kính ở nội ô Đà Lạt hầu như không giảm, trong khi các vùng lân cận có xu hướng tăng nhẹ thời gian gần đây.
Các nhà kính mới xây dựng bởi doanh nghiệp và hợp tác xã bắt đầu đáp ứng các tiêu chuẩn về đường nội bộ và hệ thống thoát nước. Theo đồng chí Nguyễn Hoàng Phúc, đơn vị đang từng bước tháo gỡ khó khăn bằng cách thử nghiệm các mô hình sản xuất rau, hoa ngoài trời để giảm phụ thuộc nhà kính. Điển hình là mô hình sản xuất rau ngoài trời ứng dụng công nghệ IoT tại huyện Đơn Dương (trước đây) và trồng hoa lay-ơn nhập khẩu từ Hà Lan tại phường Lang Biang-Đà Lạt và phường Xuân Trường-Đà Lạt, bước đầu cho kết quả khả quan.
Tuy nhiên, quy mô còn nhỏ, chưa đủ thuyết phục nông dân áp dụng đại trà; nhất là với ngành hoa “đặc sản” Đà Lạt vốn phụ thuộc nhiều vào nhà kính để bảo đảm chất lượng, thời vụ và khả năng cạnh tranh trên thị trường. Ngành nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng đánh giá, việc chuyển đổi gặp nhiều khó khăn do nhà kính mang lại giá trị kinh tế cao, trong khi người dân Đà Lạt chủ yếu canh tác trên diện tích nhỏ, khiến việc thay đổi mô hình sản xuất ảnh hưởng lớn đến sinh kế.
Hiện tại, các giải pháp chuyển đổi sản xuất bằng các giống cây trồng và công nghệ khác vẫn đang được nghiên cứu, thử nghiệm, nhưng chưa có giải pháp hay công nghệ sản xuất nào mang lại hiệu quả và thu nhập cao như sử dụng nhà kính. Với ngành hoa, việc không sử dụng nhà kính có thể làm mất lợi thế cạnh tranh của Lâm Đồng so với các vùng sản xuất hoa khác trong nước do bị giới hạn về thời vụ trồng theo điều kiện thời tiết.
Liên quan việc quản lý nhà kính sản xuất nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu, các chuyên gia đã đề xuất nhiều giải pháp, nhấn mạnh vai trò của quy hoạch. Trong đó, cần quản lý hệ thống nhà kính theo hướng lựa chọn các vùng phù hợp và lưu vực để dự báo, hạn chế rủi ro, đồng thời thu gom nguồn nước mặt để sử dụng nhằm giảm tác động của biến đổi khí hậu, góp phần thực hiện mục tiêu Net Zero. Lộ trình giảm nhà kính cần phù hợp điều kiện, khả năng chuyển đổi và bảo đảm thu nhập của người dân.
Việc quản lý nhà kính sản xuất nông nghiệp cũng như phát triển nông nghiệp đô thị phải gắn với việc xây dựng và triển khai các quy hoạch của tỉnh. Do đó, cần quy định cụ thể các khu vực được phép sử dụng nhà kính trong các quy hoạch liên quan và đưa chỉ tiêu về nhà kính vào quy chế quản lý đô thị. Chuyên gia nông nghiệp, Tiến sĩ Phạm S cho rằng: “Để từng bước trả lại mảng xanh vùng nội đô Đà Lạt, cần nghiên cứu các giống cây không trồng trong nhà kính vẫn cho giá trị thu nhập cao; định hướng chuyển đổi việc làm cho nông dân chuyển dần theo hướng nông nghiệp dịch vụ như du lịch canh nông, phát triển cây cảnh đặc hữu; chuyển dần sản xuất rau, hoa quy mô hàng hóa sang các vùng ven và vùng phụ cận”.
Hiện, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng đã đề xuất Ủy ban nhân dân tỉnh điều chỉnh lộ trình giảm khoảng 200 ha nhà kính tại TP Đà Lạt (trước đây) từ nay đến năm 2030, dựa trên rà soát các khu vực vi phạm và chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Đồng thời, tỉnh sẽ ban hành quy định quản lý nhà kính, xây dựng mẫu nhà kính đồng bộ, ít tác động đến môi trường và hỗ trợ người dân tháo dỡ, chuyển đổi sản xuất. Các nhà kính hiện hữu sẽ phải chỉnh trang, nâng cấp theo hướng nông nghiệp xanh, kết hợp với du lịch canh nông.
