Mơ hồ cả về khái niệm và tiêu chuẩn
Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới, ở Việt Nam, toàn thị trường hiện chỉ có 39 ngành nghề xanh, tập trung chủ yếu ở các ngành điện, khí đốt và cấp nước, khai mỏ, dịch vụ thị trường... Những khái niệm như: việc làm xanh, nhân lực xanh vẫn còn xa lạ với phần lớn người lao động.
Là một trong số ít lao động tham gia thị trường việc làm xanh từ khá sớm, ông Nguyễn Duy Thịnh khởi đầu với vị trí “sale engineer”, tức là kỹ sư kinh doanh, tại Công ty năng lượng mặt trời Bách khoa - một đơn vị sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời. Sau hai năm, ông Thịnh được thăng chức lên làm quản lý và hiện phụ trách phần phát triển dự án đầu tư của doanh nghiệp.
Các đầu việc chính ông Thịnh phụ trách, gồm: phát triển đối tác, tìm kiếm khách hàng tiềm năng, tư vấn các giải pháp tiết kiệm năng lượng… Công việc này, theo ông Thịnh, không chỉ đòi hỏi nền tảng kỹ thuật tốt, mà còn phải nắm vững các quy trình phát triển dự án, hành lang pháp lý, để đề xuất các mô hình đầu tư phù hợp nhu cầu của từng doanh nghiệp, hộ gia đình.
Ít ai biết, để có được những kiến thức, kỹ năng vừa nêu, ông Thịnh phải đã trải qua thời gian làm việc trực tiếp, trèo lên mái nhà, phụ lắp ráp hệ thống điện mặt trời áp mái cho người dân. Đồng thời, tham gia học thêm chuyên môn từ những khóa đào tạo trong lĩnh vực phát triển bền vững và hỗ trợ kỹ thuật như của GIZ (Đức) và USAID (Mỹ).
Nói về thực trạng thị trường lao động xanh, bà Cao Lê Thanh Loan, Giám đốc cấp cao, dịch vụ khoán việc và cho thuê lại lao động - Convenience miền nam và dịch vụ tư vấn về nhân sự, ManpowerGroup Việt Nam, cho biết, số lượng lao động sở hữu kiến thức và kỹ năng xanh trên thị trường không nhiều, trong bối cảnh phần lớn doanh nghiệp vẫn còn mơ hồ về khái niệm việc làm xanh, và tác động của nó đối với doanh nghiệp, xã hội, môi trường… Hơn nữa, nhiều doanh nghiệp khó xác định các vị trí việc làm xanh và kỹ năng xanh cần thiết cho sự phát triển của tổ chức. Do đó, xu hướng tuyển dụng nhân sự và phát triển việc làm xanh mới xuất hiện tại các công ty đa quốc gia, tập đoàn lớn.
Với các doanh nghiệp trong nước, việc tìm kiếm, phát triển nhân sự xanh còn gặp nhiều rào cản. Chẳng hạn, Công ty Dệt may Trung Quy, một trong số ít đơn vị sử dụng các loại vải có nguồn gốc hữu cơ, nguyên liệu tái chế trong sản xuất sản phẩm cho thị trường xuất khẩu từ vài năm trước, gặp không ít khó khăn do thời gian tối thiểu để đào tạo nguồn lao động đáp ứng được yêu cầu là ba tháng. Với vị trí nhân viên thiết kế, mọi việc còn khó hơn do yêu cầu nhân sự phải biết sử dụng nguồn nguyên liệu thân thiện môi trường như thế nào, áp dụng công nghệ gì, tiêu chuẩn của khách hàng ra sao...
Thực tế, những “ông lớn” như Trung Nam Group hay BCG Energy cũng từng gặp khó trong việc tuyển dụng lao động có kỹ năng việc làm xanh, dù các dự án điện gió, điện mặt trời chiếm 25% tổng công suất điện quốc gia năm 2023.
Đào tạo là yếu tố tiên quyết
Cũng theo dự báo của Ngân hàng Thế giới, trong tương lai, có đến 88 ngành nghề có tiềm năng lớn về các vị trí việc làm xanh, chiếm 41% tổng số việc làm trên thị trường. Các vị trí việc làm liên quan đến phát triển bền vững như an toàn lao động, nghiên cứu, kiểm soát chất lượng… có thể đạt mức lương hàng nghìn USD/tháng.
Thực tế, việc làm xanh không chỉ đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy phát triển bền vững, mà còn tạo ra những cơ hội nghề nghiệp mới cho người lao động. Nhưng để đạt được mục tiêu này, cần vượt qua không ít thách thức về cơ chế, chính sách chiến lược và tài chính.
Để giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân sự trong ngắn hạn, không ít đơn vị đã chủ động tuyển chọn, đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng xanh cho riêng mình. Điển hình, tại Công ty Sản xuất và Kinh doanh VinFast (thuộc Vingroup), từ một chương trình hợp tác ban đầu với chỉ 25 thực tập sinh vào năm 2022, đơn vị này đã đón nhận hàng trăm sinh viên nghề công nghệ ô-tô của trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội đến thực tập, đào tạo trong vài năm qua. Trong khoảng sáu tháng, ngoài thời gian thực tập trên dây chuyền sản xuất, sinh viên còn có thêm thời gian thực tập tại xưởng dịch vụ hậu mãi của VinFast. Điều này giúp các thực tập sinh có cơ hội để phát triển kỹ năng chuyên môn, làm chủ được các vị trí việc làm liên quan đến công nghệ mới và quy trình xanh trong môi trường làm việc chuyên nghiệp.
Trước đó, năm 2022, Công ty Điện lực EAB, Trường Cao đẳng kỹ thuật Bình Thuận và Chính phủ Đức đã cùng phối hợp thực hiện dự án “Đào tạo kỹ thuật viên điện gió” tại Bình Thuận. Kết quả, 500 lao động địa phương đã được đào tạo bài bản, với 80% học viên có việc làm ngay sau khóa học. Tuy nhiên, để bảo đảm có đủ nhân sự cho quá trình chuyển đổi xanh trong dài hạn, chuyên gia tư vấn ESG Vũ Tuấn Anh, Phó Tổng giám đốc Công ty Tái cấu trúc - Chuyển đổi số Dr.SME, cho rằng, cần phải bắt đầu từ đào tạo các môn học về kỹ năng sống xanh và phát triển bền vững để tạo cảm hứng và khát vọng xanh, ý thức xanh sạch, tiêu dùng xanh và thói quen tái chế. Bởi khi thế hệ trẻ hiểu rõ ý nghĩa của khái niệm xanh đối với hiện tại và tương lai, họ sẽ trở thành “người tiêu dùng xanh” và sẽ là nguồn nhân lực xanh trong xã hội.
Bà Cao Lê Thanh Loan cho rằng, Chính phủ tăng cường đầu tư vào các chương trình giáo dục, đào tạo chuyên sâu về kỹ năng xanh cho người lao động trong nền kinh tế xanh. Đồng thời, nhanh chóng hoàn thiện các cơ chế, chính sách hỗ trợ, thúc đẩy, hướng dẫn đầy đủ về thực hiện chuyển đổi xanh cũng như triển khai việc làm xanh cho các doanh nghiệp. Đặc biệt, ba bên là quản lý nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo phải hợp tác chặt chẽ, đào tạo nguồn nhân lực theo sát nhu cầu thực tế của thị trường, doanh nghiệp.
Với doanh nghiệp, theo bà Loan, cần có đội ngũ đào tạo nội bộ hoặc sự hỗ trợ từ bên ngoài, như các đơn vị tư vấn, để tìm ra cách thức phát triển bền vững, xây dựng việc làm xanh… qua đó giúp tối ưu hóa chi phí, gia tăng lợi nhuận, đồng thời chủ động tạo nguồn lao động và mở ra xu hướng về việc làm xanh.
