Phát huy nghề truyền thống làng Thổ Hà

Dưới bàn tay tài hoa của những người thợ cần cù, bánh đa nem Thổ Hà không chỉ là nghề mưu sinh mà còn là một phần di sản văn hóa sống động, thể hiện bản sắc truyền thống vùng Kinh Bắc.

Sản phẩm tinh túy từ hạt gạo

Một ngày mới tại làng nghề Thổ Hà được bắt đầu từ rất sớm. Chưa tới 4 giờ sáng, các cơ sở sản xuất đã sáng đèn, hối hả chuẩn bị cho mẻ bánh mới. Anh Trịnh Đắc Tuấn (tổ dân phố Thổ Hà) cho biết, chiếc bánh đa nem thành phẩm có được phải trải qua rất nhiều công đoạn tỉ mỉ. Nguyên liệu làm bánh là gạo tẻ, không chất bảo quản, thường người dân hay chọn gạo Khang Dân do tạo được độ dai và mùi vị thơm ngon khi tráng. Gạo được vo sạch, ngâm kỹ trong nước muối theo tỷ lệ riêng rồi mới được chuyển sang máy xay thành bột. Đây là công đoạn quan trọng bởi bột xay kỹ, nhỏ mịn có độ đậm đặc vừa phải mới tạo nên những chiếc bánh đa đẹp, trắng. Sau khi bột lắng sẽ được đưa đi tráng thành lớp mỏng trên khuôn, hấp chín rồi phơi trên giàn tre cho khô, tiếp đến là bóc bánh, cắt bánh và đóng gói sản phẩm.

Gắn bó với nghề hơn 40 năm, anh Tuấn cho biết, trước đây làm thủ công muốn bánh ngon người thợ phải khéo tay, tráng bánh đều và kỹ, bảo đảm độ mỏng. Giờ ứng dụng khoa học kỹ thuật, các nhà đã chuyển sang sản xuất bằng máy nên công đoạn tráng bánh nhàn hơn rất nhiều, vừa tiết kiệm thời gian, vừa tăng năng suất, bảo đảm chất lượng đồng đều. “Mỗi ngày gia đình tôi làm ra khoảng 1 vạn bánh đa nem, gấp 4 đến 5 lần so với làm thủ công cho nên thu nhập cũng tốt hơn”, anh Tuấn vui vẻ.

Ông Bùi Tá Lộc (tổ dân phố Thổ Hà) chia sẻ: “Công đoạn phơi bánh cũng là một trong những bí quyết quyết định độ dẻo dai, thơm ngon của bánh đa nem. Những ngày tạnh ráo, bánh phơi ngoài trời vừa đủ sẽ có độ mềm dẻo dễ cuốn, khi ngâm vào nước vẫn dai mà không bị bở nát. Trong khi phơi, chúng tôi phải căn gió và ánh nắng, bởi nếu để quá một chút cả phên bánh sẽ bị vỡ. Trời mưa, bánh sẽ được sấy khô bằng điện cho nên người dân chủ động hơn rất nhiều, không phải “ trông trời, trông đất, trông mây” như xưa”.

Phát triển du lịch từ nghề truyền thống

Thổ Hà có ba mặt giáp sông, người dân nơi đây hoàn toàn không có ruộng, thu nhập chủ yếu đều trông vào nghề thủ công và buôn bán nhỏ. Trước kia, làng Thổ Hà nổi tiếng với nghề gốm, nhưng kể từ khi nghề này mai một vào khoảng đầu thế kỷ 20, dân trong làng đã chuyển sang làm bánh đa nem.

Chị Thu Nga ở phường Thanh Xuân, Hà Nội bày tỏ: “Làng Thổ Hà gợi cho tôi nhớ đến hình ảnh cây đa, bến nước, con đò của làng quê Bắc Bộ xưa. Điều đặc biệt gây ấn tượng với tôi khi đến Thổ Hà là hình ảnh rất đẹp khi hàng nghìn phên bánh đa nem mới tráng xong được đem phơi nơi sân đình, trên mái nhà, gác trên những con ngõ nhỏ lát gạch, bên những bức tường gốm trong làng”.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Vân Hà Nguyễn Văn Tình cho biết, Tổ dân phố Thổ Hà có hơn 300 hộ làm bánh đa nem với hơn 1.000 lao động thường xuyên tham gia. Nghề này không chỉ tạo việc làm tại chỗ, tăng thu nhập mà còn giúp nhiều hộ vươn lên khá giả. Ngày 27/6/2025, nghề làm bánh đa nem Thổ Hà được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Với người Thổ Hà, danh hiệu này không chỉ là niềm tự hào, sự ghi nhận bề dày truyền thống làng nghề mà còn là động lực và điều kiện thuận lợi để tiếp tục bảo tồn, phát triển bền vững nghề truyền thống, góp phần xây dựng nông thôn mới và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Từ bao đời nay, bánh đa nem là sản phẩm không thể thiếu để tạo nên món nem nổi tiếng trong ẩm thực Việt Nam. Những thếp bánh đa nem Thổ Hà hiện được tiêu thụ rộng rãi trên cả nước và xuất khẩu sang nhiều thị trường “khó tính” như Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu. Để hình ảnh làng nghề Thổ Hà được quảng bá rộng rãi, chính quyền địa phương sẽ hướng dẫn các hộ sản xuất hoàn thiện bao bì, mẫu mã, xây dựng thương hiệu và nhãn hiệu chứng nhận sản phẩm bánh đa nem Thổ Hà, giúp các hộ dân tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị sản phẩm OCOP, góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước và nước ngoài.

Địa phương cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ bảo tồn và phát triển làng nghề, trong đó chú trọng truyền dạy cho thế hệ trẻ, khuyến khích con em học và gắn bó với nghề truyền thống để bảo đảm tính kế thừa; xây dựng không gian văn hóa làng nghề, kết hợp giữa sản xuất, trải nghiệm, du lịch để quảng bá hình ảnh làng nghề ra công chúng và du khách; đồng thời hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn và mở rộng đầu ra, chú trọng công tác bảo vệ môi trường và bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm; khuyến khích người dân sử dụng máy móc hiện đại như máy tráng bánh, máy sấy thay cho than củi để giảm ô nhiễm không khí và khói bụi, góp phần gìn giữ và phát triển bền vững làng nghề.