Suy giảm nhận thức đang trở thành một vấn đề y tế nghiêm trọng trên toàn cầu. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thống kê hiện có khoảng 55 triệu người đang sống chung với sa sút trí tuệ, và mỗi năm con số này lại tăng thêm gần 10 triệu ca mắc mới.
Nhận biết quên do suy giảm nhận thức
Nhiều người cho rằng việc trí nhớ kém đi là một phần tất yếu của quá trình lão hóa. Tuy nhiên, ranh giới giữa sự đãng trí thông thường và suy giảm nhận thức bệnh lý lại rất mong manh. Bác sĩ Hải nhấn mạnh, suy giảm nhận thức là sự suy giảm khả năng tư duy, trí nhớ, ngôn ngữ, khả năng giải quyết vấn đề... vượt quá mức bình thường của quá trình lão hóa tự nhiên.
| Quên do lão hóa thông thường | Quên do suy giảm nhận thức |
| Thỉnh thoảng quên tên người quen, quên nơi để đồ vật. Có thể tự nhớ lại sau đó hoặc khi được gợi ý Không ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, sinh hoạt hàng ngày Thí dụ: Khi bạn quên tên một người bạn cũ, nhưng sau một thời gian ngắn hoặc khi được gợi ý, bạn có thể tự nhớ lại | Thường xuyên quên các sự kiện, thông tin vừa mới biết. Rất khó hoặc không thể nhớ lại ngay cả khi được gợi ý Ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống, công việc và khả năng tự lập Thí dụ: Quên cách sử dụng các thiết bị quen thuộc như điện thoại, lò vi sóng |
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu là vô cùng quan trọng. Nếu bạn hoặc người thân có những biểu hiện dưới đây, hãy đặc biệt lưu ý:
Suy giảm trí nhớ ảnh hưởng cuộc sống: Liên tục hỏi đi hỏi lại cùng một câu chuyện, quên những sự kiện quan trọng gần đây, phụ thuộc nhiều hơn vào các công cụ ghi nhớ.
Khó khăn trong việc lập kế hoạch, giải quyết vấn đề: Gặp rắc rối khi làm theo một công thức nấu ăn quen thuộc, khó quản lý tài chính cá nhân, quên trả các hóa đơn.
Lẫn lộn về thời gian và không gian: Không nhớ hôm nay là ngày nào, mùa nào; bị lạc ở những nơi rất quen thuộc như khu phố nhà mình.
Khó khăn về ngôn ngữ: Khó tìm từ ngữ chính xác để diễn đạt, gọi sai tên đồ vật (thí dụ gọi đồng hồ là "cái chỉ giờ"), dừng đột ngột giữa cuộc trò chuyện.
Thất lạc đồ vật và không thể tìm lại: Thường xuyên để đồ vật ở những nơi bất thường (thí dụ: để ví trong lò vi sóng) và sau đó buộc tội người khác lấy cắp vì không thể nhớ lại.
Suy giảm khả năng phán đoán: Đưa ra các quyết định tài chính thiếu hợp lý (Có thể đầu tư tiền vào những thứ vô bổ, hoặc quyên góp số tiền lớn cho những người lạ mặt không đáng tin.) mặc quần áo không phù hợp thời tiết.
Thay đổi tâm trạng và tính cách: Trở nên dễ cáu kỉnh, bồn chồn, nghi ngờ, trầm cảm hoặc thờ ơ một cách bất thường.
Rút lui khỏi công việc và hoạt động xã hội: Mất hứng thú với các sở thích, tránh né các buổi tụ họp gia đình, bạn bè vì cảm thấy khó khăn trong giao tiếp.
Việc phát hiện sớm có ý nghĩa sống còn. Nó mở ra cơ hội can thiệp kịp thời, làm chậm tiến triển của bệnh và giúp người bệnh, gia đình có sự chuẩn bị tốt nhất.
Nhận diện các yếu tố rủi ro và nguy cơ suy giảm nhận thức
Theo bác sĩ Hải, có hai nhóm yếu tố nguy cơ chính dẫn đến suy giảm nhận thức.
Một là nhóm không thể thay đổi như tuổi tác sau 65; di truyền: Có người thân (bố, mẹ, anh chị em ruột) mắc bệnh, đặc biệt là bệnh Alzheimer, làm tăng nguy cơ. Tuy nhiên, bác sĩ Hải khẳng định: "Tiền sử gia đình làm tăng nguy cơ chứ không phải là một bản án. Chúng ta hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa".
Hai là, nhóm có thể thay đổi và kiểm soát: Bệnh lý tim mạch và chuyển hóa: Tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn Lipid máu, béo phì; lối sống không lành mạnh: Hút thuốc, lạm dụng rượu bia, chế độ ăn nhiều đường và chất béo bão hòa; thiếu vận động thể chất và trí tuệ: Lối sống tĩnh tại, ít đọc sách, ít tham gia các hoạt động trí óc; ít tương tác xã hội: Sống cô lập, ít giao tiếp với bạn bè, người thân; sức khỏe tinh thần: Trầm cảm, lo âu kéo dài, rối loạn giấc ngủ không được điều trị.
Theo bác sĩ Hải, phần lớn các yếu tố nguy cơ đều nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta. Thay đổi lối sống chính là chìa khóa hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe não bộ.
Sáu nguyên tắc vàng để phòng ngừa suy giảm nhận thức
Bác sĩ Hải khuyến nghị 6 nguyên tắc đơn giản và hiệu quả mà mọi người nên áp dụng ngay từ hôm nay, không chỉ người cao tuổi mà cả những người trẻ tuổi:
Vận động thể chất đều đặn: Không cần các bài tập quá nặng. Đi bộ, dưỡng sinh, yoga, làm vườn… ít nhất 30 phút mỗi ngày
Chế độ ăn uống lành mạnh cho não: Ưu tiên rau xanh, cá, các loại hạt, dầu thực vật (chế độ ăn Địa Trung Hải). Hạn chế đường, mỡ động vật và thực phẩm chế biến sẵn.
Luôn thử thách trí não: Đừng để bộ não "nghỉ hưu". Hãy đọc sách, chơi cờ, giải ô chữ, học một ngôn ngữ mới hoặc một kỹ năng mới. Các hoạt động này giúp duy trì sự linh hoạt và khả năng thích ứng của não bộ.
Tăng cường tương tác xã hội: Tham gia các câu lạc bộ, hoạt động cộng đồng, thường xuyên trò chuyện với con cháu, bạn bè. Giao tiếp xã hội là một hình thức "tập thể dục" tuyệt vời cho não.
Ngủ đủ giấc và chất lượng: Giấc ngủ sâu (7-9 tiếng mỗi đêm) là thời gian để não bộ tự "dọn dẹp" và củng cố trí nhớ. Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ.
Quản lý tốt các bệnh nền: Kiểm soát chặt chẽ huyết áp, đường huyết, mỡ máu. Điều trị dứt điểm các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu.
Bác sĩ Hải khuyến cáo, nếu bạn hoặc người thân có những dấu hiệu đáng lo ngại về trí nhớ, hành vi và cảm xúc, hãy đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám. Việc chẩn đoán sớm không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn giảm gánh nặng cho cả gia đình và xã hội.
Việc tự chẩn đoán hoặc bỏ qua các triệu chứng có thể làm chậm trễ quá trình điều trị. Một số nguyên nhân gây suy giảm nhận thức như thiếu vitamin B12 hay bệnh lý suy giáp hoàn toàn có thể điều trị và đảo ngược nếu được phát hiện kịp thời.
