Nguy cơ từ hội chứng burnout
Tiến sĩ, bác sĩ Bùi Phạm Minh Mẫn, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh cơ sở 3 cho biết, nếu trước đây burnout thường xuất hiện ở những người làm việc lâu năm trong môi trường áp lực cao, thì nay không ít người trẻ dưới 25 tuổi cũng rơi vào trạng thái kiệt sức.
Áp lực phải thành công sớm, cường độ làm việc dày đặc, môi trường cạnh tranh khốc liệt và sự xóa nhòa ranh giới giữa công việc và đời sống cá nhân đang khiến burnout lan rộng ở nhiều nhóm đối tượng.
Theo y học hiện đại, burnout là trạng thái suy kiệt về cảm xúc, thể chất và tinh thần do áp lực công việc kéo dài. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) mô tả burnout với ba đặc trưng chính gồm mất năng lượng, giảm hiệu quả công việc và thái độ tiêu cực hoặc xa cách với công việc.
Về cơ chế sinh học, burnout làm tăng hoạt động của trục HPA (vùng dưới đồi- tuyến yên-tuyến thượng thận), dẫn tới tình trạng tăng tiết cortisol mạn tính. Khi mức cortisol duy trì cao trong thời gian dài, cơ thể sẽ gặp hàng loạt rối loạn như mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh serotonin và dopamine, rối loạn chuyển hóa glucose, tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim và ức chế miễn dịch.
Các nghiên cứu hình ảnh não bộ cho thấy burnout có thể liên quan đến teo nhẹ hồi hải mã và giảm hoạt động vỏ não trước trán – những vùng chịu trách nhiệm cho trí nhớ và điều hành cảm xúc.
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Journal of Occupational Health Psychology năm 2021 cho thấy người bị burnout có nguy cơ mắc trầm cảm cao gấp 2,5 lần và nguy cơ bệnh tim mạch tăng 20-40% so với nhóm không bị burnout.
Một nghiên cứu tại Đại học Helsinki cũng ghi nhận burnout làm tăng đáng kể nguy cơ hội chứng chuyển hóa – yếu tố nguy cơ hàng đầu của bệnh tim mạch và đột quỵ.
Biểu hiện của burnout
Dưới góc nhìn y học cổ truyền, burnout không có thuật ngữ riêng biệt nhưng các biểu hiện của nó tương ứng với nhiều phạm trù bệnh lý, đặc biệt là tâm Tỳ lưỡng hư, can khí uất kết và thận tinh bất túc.
Căng thẳng kéo dài được xem là tình chí nội thương, khiến can khí bị uất, lâu ngày hóa hỏa, ảnh hưởng đến tâm và thận. Nội Kinh ghi rằng “ngũ chí quá cực hóa hỏa”, nghĩa là khi cảm xúc vượt mức sẽ sinh ra hỏa, làm hao tổn âm dịch và rối loạn thần chí.
Suy nghĩ lo lắng quá độ sẽ thương tổn tỳ, khiến khí huyết sinh hóa kém, dẫn đến tâm thần không được nuôi dưỡng, sinh ra mất ngủ, giảm trí nhớ và lo âu. Khi thận âm hư, can hỏa không được chế ước, gây hồi hộp, bốc hỏa; còn thận dương hư sẽ làm mệt mỏi, tay chân lạnh và giảm sức chịu đựng. Từ đó, y học cổ truyền lý giải burnout là hệ quả của mất cân bằng âm dương, khí huyết và chức năng tạng phủ, đặc biệt là tâm, can, tỳ và thận.
Sự tương đồng giữa hai hệ thống y học thể hiện rõ ở chỗ cả y học hiện đại và y học cổ truyền đều coi burnout là tình trạng rối loạn toàn thân, không chỉ giới hạn ở tâm lý. Cơ chế can khí uất kết hóa hỏa trong y học cổ truyền có thể liên hệ với trạng thái tăng hoạt động trục HPA và tăng cortisol mạn tính.
Tâm tỳ lưỡng hư tương ứng với tình trạng rối loạn thần kinh thực vật, suy giảm dẫn truyền thần kinh và hoạt động vùng não điều hành cảm xúc. Thận tinh bất túc có điểm tương đồng với suy giảm năng lượng nền, rối loạn nội tiết và giảm khả năng điều hòa stress của y học hiện đại.
Điều trị burnout sao cho hiệu quả?
Trong điều trị, y học hiện đại tập trung vào quản lý stress, điều chỉnh lối sống và áp dụng liệu pháp tâm lý. Liệu pháp nhận thức-hành vi (CBT) giúp người bệnh thay đổi cách nhìn nhận và phản ứng với áp lực.
Hoạt động thể chất tối thiểu 150 phút mỗi tuần và kỹ thuật chánh niệm hoặc thiền có hướng dẫn đã được chứng minh giúp giảm hoạt hóa hệ thần kinh giao cảm và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Y học cổ truyền lại hướng tới bổ hư, điều khí, an thần, kiện tỳ, dưỡng tâm, đồng thời điều chỉnh âm dương. Quy tỳ thang có thể dùng cho thể tâm tỳ lưỡng hư; Tiêu dao tán thích hợp khi can khí uất; Lục vị địa hoàng hoàn và Bát vị quế phụ hoàn được sử dụng tùy trường hợp thận âm hư hoặc thận dương hư.
Châm cứu các huyệt như Bách hội, Thần môn, Nội quan, Tam âm giao, Túc tam lý, Can du, Tỳ du và Thận du giúp điều hòa thần kinh, cải thiện tuần hoàn máu não và ổn định cảm xúc.
Các bài dưỡng sinh nhẹ nhàng, thư giãn, thở 4 thời, xoa bóp vùng đầu và gáy cũng hỗ trợ quá trình phục hồi.
Tiến sĩ, bác sĩ Bùi Phạm Minh Mẫn lưu ý, bất kỳ lựa chọn điều trị hoặc thực hành nào mang tính điều trị đều phải có ý kiến và theo dõi của chuyên gia để bảo đảm việc điều trị luôn đi đúng hướng.
"Burnout không đơn thuần là sự mệt mỏi nhất thời mà là tình trạng bệnh lý phức tạp, đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện. Y học hiện đại mang lại công cụ chẩn đoán, phân tích cơ chế và áp dụng liệu pháp tâm lý, trong khi y học cổ truyền cung cấp hệ thống lý luận về mất cân bằng âm dương-khí huyết và các phương pháp điều chỉnh phù hợp. Sự kết hợp hai nền y học sẽ mang lại hiệu quả toàn diện hơn, giúp cải thiện triệu chứng nhanh chóng, đồng thời củng cố sức khỏe lâu dài và phòng ngừa tái phát", Tiến sĩ, bác sĩ Bùi Phạm Minh Mẫn chia sẻ.
