1 Tháng 7/1960, đồng chí Nguyễn Văn Linh, Bí thư Xứ ủy Nam Bộ, ra Chỉ thị số 01 về việc thành lập Ban Bảo vệ An ninh Xứ ủy và Ban An ninh các cấp. Ban Bảo vệ An ninh Xứ ủy Nam Bộ được thành lập với ký hiệu C.93B và đến tháng 8/1962, được đổi tên thành Ban An ninh Trung ương Cục miền nam. Qua các lần kiện toàn (1960-1975) do tình hình giữa ta và địch có nhiều thay đổi nên mỗi lần cơ quan Thường vụ Trung ương Cục và các cơ quan đầu não khác dời căn cứ, thì Ban An ninh Trung ương Cục miền nam cũng nhiều lần di chuyển từ Tây Ninh đến Sông Bé, Đồng Nai... Song, các địa danh được lưu dấu nhiều nhất là Chàng Riệc, Trảng Dầu, Đập Đá, Bảy Bàu, Tà Xía… đều thuộc đất Tây Ninh.
Trong lần gặp mặt các thế hệ cán bộ an ninh vào tháng 7/2025, Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân Phạm Văn Chiến (tức Phạm Văn Điện) không khỏi bồi hồi, kể: “An ninh ngày ấy ít khi dùng súng mà chỉ sử dụng lựu đạn để đánh giặc, chống càn. Trong trận giáp lá cà năm 1972 tại Gò Dầu, đội tôi gồm sáu người với năm khẩu súng, đương đầu 300 lính thiện chiến. Khi tiêu diệt được tên địch nào, chúng tôi lại cùng đồng đội hô “xung phong” cho địch sợ giãn ra, để bò ra lấy súng và lựu đạn. Chiến đấu từ sáng đến tối, chúng tôi diệt 84 tên, và đẩy lùi được trận càn".
Theo các ghi chép lịch sử, về nhiệm vụ cơ bản của ngành an ninh là chủ động tấn công, tiêu diệt bọn phản cách mạng (chủ yếu là bọn hoạt động bí mật). Một nhiệm vụ quan trọng hơn, là Ban An ninh Trung ương Cục đã tham mưu cho Thường vụ Trung ương Cục, được cấp ủy ban hành nhiều chỉ thị, thực hiện có hiệu quả chống do thám, gián điệp, chống phá ấp chiến lược, chống phá bình định; đánh bại các chính sách bôi nhọ, tình báo đại chúng, lôi kéo các tôn giáo, dân tộc của địch.
Trong khoảng thời gian từ năm 1965 đến năm 1971, đế quốc Mỹ thường xuyên dùng máy bay B52 ném bom rất ác liệt, chà đi xát lại vùng căn cứ Tây Ninh, nhưng tất cả các cơ quan đều tuyệt đối an toàn, là do lãnh đạo Ban An ninh Trung ương Cục miền nam đã tổ chức bố trí lực lượng đặc biệt theo dõi sát, nắm chắc giờ cất cánh của máy bay B52 từ đảo Guam (Thái Bình Dương) và tọa độ ném bom của chúng nên đã kịp thời thông báo trước để các cơ quan cảnh giác, nếu cơ quan nào nằm trong tọa độ bị ném bom sẽ được chuyển đi trước cả tiếng đồng hồ.
Một chiến công tiêu biểu luôn được nhắc đến là trận càn mùa khô năm 1966-1967 (Johnson City), lực lượng an ninh và du kích các cơ quan đã góp phần cùng quân chủ lực quần nhau với địch suốt 45 ngày đêm, bảo vệ các cơ quan đầu não của Trung ương Cục và Đài Phát thanh Giải phóng. Nhớ về thời điểm sinh tử ấy, nhà báo lão thành Phan Thanh Dũng, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Truyền thống kháng chiến Đài Phát thanh Giải phóng, kể: “Nhờ anh em bên an ninh huấn luyện, cộng thêm tin tình báo, chúng tôi đã sát cánh chiến đấu chống càn mãnh liệt. Khi ấy nhóm du kích đi sáu người, mang hai súng CKC, bốn súng trường K44. Chúng tôi dùng hai súng trường gắn bộ phóng trên nòng, dùng đạn mã tử tạo lực phóng đạn chống tăng (do không có súng B40 chuyên dụng) đánh cháy và diệt gọn xe tăng M113, đồng đội bên an ninh thì tiêu diệt nhóm lính trên xe. Tôi thành “Dũng sĩ diệt xe tăng” năm 21 tuổi. Cũng trong cao điểm này, chúng tôi còn có thêm “Dũng sĩ diệt Mỹ” Huỳnh Văn Tức, “Dũng sĩ diệt máy bay” Kha Lương Ngãi và Lê Văn Dẳng...”.
Đầu năm 1970, theo các tư liệu lịch sử ghi lại, dưới sự chỉ huy của đồng chí Cao Đăng Chiếm, Phó trưởng Ban An ninh Trung ương Cục miền nam (1961-1975), lực lượng an ninh vũ trang đã tiêu diệt đồn Mi Mốt, mở ra một vùng giải phóng rộng lớn trên vùng biên giới giáp ranh giữa Tây Ninh và Campuchia, giúp cho quân ta có thể di chuyển lực lượng khi tình hình đột biến, mở ra điều kiện thuận lợi cho công tác bảo vệ các cơ quan đầu não của Đảng ở Nam Bộ. Khi đế quốc Mỹ mở trận càn Đông Dương, lực lượng của ta có hơn 2.000 người bị nằm trong vòng vây của địch. Trong tình hình nguy cấp, lực lượng an ninh cùng quân giải phóng vừa đánh vừa kéo giãn đội hình địch, giải vây cho cán bộ, chiến sĩ.
2 Những cống hiến to lớn của Ban An ninh Trung ương Cục miền nam trong 15 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành đã được Đảng và Nhà nước ghi nhận: 302 tập thể, 218 cá nhân đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân, 210 đồng chí khác được phong tặng danh hiệu “Dũng sĩ diệt Mỹ”, “Dũng sĩ diệt xe tăng”, “Dũng sĩ diệt máy bay”… Đã có hàng nghìn chiến sĩ an ninh xả thân, hy sinh vì sự nghiệp cách mạng cao cả của dân tộc, trong đó có 670 đồng chí thuộc các đơn vị của cơ quan Ban An ninh Trung ương Cục miền nam.
Đồng chí Nguyễn Văn Quyết, Bí thư Tỉnh ủy Tây Ninh khẳng định: “Tây Ninh vô cùng tự hào là nơi đóng quân của Trung ương Cục miền nam, là cái nôi của cách mạng miền nam. Trong suốt những năm tháng kháng chiến, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng và Bộ Công an, Ban An ninh Trung ương Cục miền nam đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần to lớn vào thắng lợi của cuộc kháng chiến trường kỳ”.
Trong dòng chảy ngày càng phát triển của đời sống hiện đại đất nước, Khu di tích lịch sử Ban An ninh Trung ương Cục miền nam đã trở thành địa chỉ đỏ về nguồn của rất nhiều cán bộ, chiến sĩ lực lượng Công an nhân dân và người dân cả nước, góp phần lan toả mạnh mẽ về những chiến công, sự mất mát hy sinh của các thế hệ đi trước, để vun bồi ý thức, nâng cao trách nhiệm của mỗi cá nhân với lịch sử hào hùng của dân tộc ■
