Ðộng lực của sự sáng tạo
“Mọi công nghệ, chẳng hạn như trong lĩnh vực vật lý lượng tử, đều được sinh ra từ những khám phá ban đầu vốn không hề có mục đích ứng dụng rõ ràng. Năm 2025 là kỷ niệm 100 năm ngày các nhà vật lý vĩ đại như Einstein, Schrödinger hay Heisenberg mang đến những hiểu biết về thế giới vi mô, nơi các nguyên tử cấu thành nên vật chất. Họ không nghĩ đến việc tạo ra điện thoại thông minh hay máy tính lượng tử. Điều dẫn lối họ là khát khao tìm hiểu cách thế giới vận hành”, Giáo sư Serge Haroche chia sẻ.
Chính bản thân Giáo sư Haroche cũng bị “mê hoặc” bởi vẻ đẹp của những tia laser. Sự say mê ấy đã thắp lên ngọn lửa khởi đầu cho hành trình khám phá vĩ đại. Và lời khuyên của ông dành cho thế hệ trẻ là hãy tìm cho mình một chủ đề mà bản thân đam mê, một lĩnh vực mà bản thân có thể dành sự quan tâm lâu dài.
“Sự giàu có của Việt Nam nằm trong bộ óc của những người trẻ tuổi. Hãy cố gắng thúc đẩy họ đến với khoa học, bởi khoa học đóng vai trò thiết yếu trong sự phát triển của thế giới, cũng như để giải quyết các thách thức đặt ra trong cuộc sống”, Giáo sư Serge Haroche nhấn mạnh.
Kiến tạo “mảnh đất màu mỡ”
Với một quốc gia đang hừng hực khí thế bắt nhịp với cuộc đua công nghệ toàn cầu như Việt Nam, theo Giáo sư Serge Haroche, cần tập trung đầu tư cho nghiên cứu cơ bản. Đất nước phải thu hút những người trẻ có tinh thần sáng tạo tham gia nghiên cứu khoa học. Họ có quyền lựa chọn lĩnh vực, bởi chính sự tò mò đã thúc đẩy họ, mà không cần phải nghĩ tới vấn đề ứng dụng. Một khi họ hiểu rằng những gì bản thân đang làm có thể phục vụ cho việc phát minh ra các thiết bị mới, lúc đó sự hỗ trợ, hợp tác giữa nghiên cứu hàn lâm cơ bản và nghiên cứu ứng dụng sẽ được tạo lập.
Trong điều kiện đang phát triển như Việt Nam, cần phải tìm ra sự cân bằng, hài hòa giữa nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng. Nguồn vốn tài trợ từ các công ty tư nhân vốn chỉ quan tâm chủ yếu tới lợi nhuận và khía cạnh tài chính. Do đó, vai trò của Chính phủ cũng sẽ phải tạo điều kiện cho nghiên cứu cơ bản trở thành “mảnh đất màu mỡ” để các ứng dụng được sinh ra sau này.
Thực tế, thành công của các nước, như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Singapore, không đến từ những khẩu hiệu ngắn hạn, mà là sự cam kết bền bỉ kéo dài trong suốt nhiều thập kỷ. Họ đầu tư vào giáo dục phổ thông, gửi những bộ óc ưu tú nhất ra nước ngoài, và tạo ra một môi trường đủ hấp dẫn để các nhà khoa học quay trở về cống hiến cho đất nước. Đó là những nỗ lực đòi hỏi sự kiên định và tầm nhìn dài hạn.
Hiện tại, những Nghị quyết mới nhất của Việt Nam về đột phá khoa học công nghệ mang đến những tín hiệu đáng mừng. Song, việc kiên nhẫn vun trồng hàng loạt các vườn nghiên cứu cơ bản không phải mục tiêu dễ dàng thực hiện, chưa kể tới sự thật là không phải hạt mầm nào cũng sẽ trở thành cây đại thụ đơm hoa kết trái. Liệu chúng ta có quyết tâm thực hiện nhiệm vụ khó khăn ấy, hay sẽ lại tiếp tục chú trọng những “vườn cây công nghiệp ngắn ngày” nhằm đáp ứng nhu cầu ứng dụng hiện thời?
Theo Giáo sư Serge Haroche, điều chủ yếu giữ chân các nhà khoa học Pháp là nền văn hóa, lối sống cùng tình yêu đất nước. Điều quan trọng là phải cho phép các nhà khoa học tự do nghiên cứu sáng tạo và cung cấp cho họ những phương tiện cơ bản để thực hiện nhiệm vụ ấy. Do đó, nếu Việt Nam đầu tư vào phương tiện nghiên cứu, ngay cả khi không trả lương cao cho các nhà nghiên cứu cao như ở các nước khác, phương tiện làm việc và môi trường sống yên bình tại đây vẫn góp phần giữ chân họ ở lại ■
Ngài Olivier Brochet, Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Cộng hòa Pháp tại Việt Nam, chia sẻ: Giáo sư Serge Haroche đã có rất nhiều công trình và nghiên cứu đáng chú ý, nhưng chính sự cam kết của ông trong việc dân chủ hóa nghiên cứu và làm cho nó dễ hiểu đối với công chúng mới là cách tiếp cận cần thiết và mang tính giáo dục, góp phần khơi dậy niềm đam mê khoa học trong thế hệ trẻ.
