Yêu cầu cấp bách trong nâng cao quản lý nghề cá

Mới đây, Bộ Thương mại Mỹ đã có thông báo gửi Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam về việc từ chối công nhận tương đương 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) của Mỹ.

Theo đó, các loài hải sản khai thác từ những nghề cá này sẽ bị dừng nhập khẩu vào Mỹ kể từ ngày 1/1/2026. Điển hình như các loài: cá song, tôm hùm, cá thu đánh bắt bằng lưới rê, lưới vây; cá ngừ mắt to, cá ngừ vằn, cá ngừ vàng (lưới rê tầng giữa, lưới vây mặt nước); cá kiếm, cá cờ (lưới rê tầng giữa, câu tay, câu cần). Phó Cục trưởng Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Lê Trần Nguyên Hùng cho biết, cơ quan thực thi MMPA là Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Mỹ (NOAA). Các quy định trong MMPA nhằm bảo đảm thủy sản nhập khẩu không đến từ các nghề cá gây hại quá mức cho cá heo, cá voi và các loài động vật biển có vú khác mà Mỹ coi là cần bảo tồn trên toàn cầu.

Việt Nam là một trong 34 quốc gia được công nhận tương đương “một phần” khi có 11 nghề khai thác được công nhận tương đương và 12 nghề không tương đương. Việc Mỹ đánh giá tính tương đương của Việt Nam ở mức “một phần”, trong khi có tới 89 quốc gia và vùng lãnh thổ được công nhận “tương đương hoàn toàn” sẽ tác động lớn đến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam, nhất là tại thị trường trọng điểm Mỹ.

Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) Nguyễn Hoài Nam cho biết, quyết định này không những ảnh hướng lớn đến kim ngạch xuất khẩu hải sản Việt Nam sang Mỹ (ước tính có thể làm giảm 500 triệu USD/năm), mà còn tác động trực tiếp đến sinh kế của ngư dân, hoạt động của các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu, cũng như uy tín của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Các doanh nghiệp xuất khẩu đang đối diện nguy cơ mất thị trường Mỹ bởi phần lớn các loài hải sản xuất khẩu sang thị trường này được khai thác từ 12 nghề cá không được công nhận tương đương. Trong đó, cá ngừ là loài xuất khẩu chủ lực và chiếm tỷ trọng lớn nhất. Trong 1 tỷ USD tổng giá trị xuất khẩu cá ngừ Việt Nam năm 2024, thì có gần 400 triệu USD đến từ thị trường Mỹ.

Để vượt qua các rào cản kỹ thuật khắt khe tại thị trường trọng điểm Mỹ và được NOAA công nhận “tương đương hoàn toàn”, ngành thủy sản Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải thay đổi phương thức khai thác, hoàn thiện hệ thống giám sát và tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp MMPA. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, các giải pháp cần thực hiện đồng bộ ngay trong thời gian tới là chuyển đổi, cải tiến ngư cụ, áp dụng hệ thống giám sát bằng định vị và camera AI, công bố dữ liệu khai thác minh bạch. Việt Nam có thể sớm ban hành quy định riêng về bảo vệ động vật biển có vú, đưa tiêu chí bảo tồn vào Luật Thủy sản, đồng thời siết chặt kiểm soát khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU).

Tổng Thư ký VASEP Nguyễn Hoài Nam cũng cho biết, Hiệp hội đã kiến nghị với các bộ và cơ quan liên quan xem xét thuê chuyên gia, đơn vị tư vấn từ Mỹ để hỗ trợ giải quyết các vấn đề kỹ thuật nhằm nâng cao khả năng được công nhận tương đương theo MMPA. Đồng thời thành lập tổ công tác liên ngành để rà soát toàn diện hồ sơ nghề cá, xây dựng kế hoạch ứng phó tổng thể. VASEP cũng đề nghị các doanh nghiệp chủ động chứng minh truy xuất nguồn gốc, nỗ lực đạt các chứng nhận quốc tế như MSC (khai thác bền vững), Dolphin Safe (an toàn cá heo) và chuẩn bị kịch bản điều chỉnh sản xuất, đa dạng hóa thị trường.

Nhằm tránh những gián đoạn nghiêm trọng trong hoạt động thương mại song phương và bảo vệ sinh kế của ngư dân, Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên vừa có thư gửi Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick đề nghị DOC và NOAA cân nhắc lại quyết định từ chối công nhận tương đương 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam. Trong nội dung thư gửi, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, việc xem xét lại quyết định nêu trên không chỉ có ý nghĩa đối với các doanh nghiệp, ngư dân Việt Nam, mà còn đem lại lợi ích cho cả các nhà nhập khẩu, người lao động và người tiêu dùng Mỹ.

Quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam-Mỹ được xây dựng trên cơ sở sự tin cậy và cùng có lợi. Việt Nam coi Mỹ là đối tác thương mại quan trọng; đồng thời cam kết tiếp tục hợp tác chặt chẽ để giải quyết những vấn đề còn tồn tại theo tinh thần xây dựng và hướng tới tương lai. Ngành thủy sản Việt Nam chỉ còn khoảng 3 tháng để hoàn thiện hồ sơ bổ sung gửi phía Mỹ trước khi quyết định dừng nhập khẩu có hiệu lực.

Đưa 12 nghề khai thác hải sản ra khỏi danh sách từ chối công nhận tương đương không chỉ là thách thức mang tính kỹ thuật mà còn là vấn đề chiến lược về thương mại và uy tín của toàn ngành. Nếu không chuẩn bị nghiêm túc, thủy sản Việt Nam sẽ đánh mất thị trường lớn và cơ hội phát triển bền vững.