“Quả đấm” bí mật trong mùa thu cách mạng ở Huế

Nơi nuôi dưỡng lực lượng cách mạng

Tháng 6/1945, sau khi Nhật đảo chính Pháp và dựng lên chính phủ thân Nhật Trần Trọng Kim, Bộ Thanh niên do luật sư Phan Anh phụ trách đã cho ra đời Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế tại thành phố Huế. Trên danh nghĩa, đây là cơ sở nhằm đào tạo thanh niên phục vụ quốc gia trong bối cảnh mới. Nhưng thực chất, những người sáng lập như Phan Anh, Tạ Quang Bửu lại hướng tới mục tiêu sâu xa hơn: Tranh thủ thời cơ để bồi dưỡng một thế hệ thanh niên trí thức yêu nước, có hiểu biết quân sự, sẵn sàng góp phần vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc.

Ngày 2/7/1945, Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế chính thức khai giảng với 43 học viên và bốn giáo viên, dưới sự điều hành của ông Phan Tử Lăng - sĩ quan bảo an có tinh thần dân tộc và am hiểu quân sự. Chương trình học chia làm hai buổi: Sáng huấn luyện quân sự tại các địa điểm như Ngự Bình, Nam Giao, An Lăng; chiều học kỹ năng thực hành như cưỡi ngựa, bơi, cơ khí, sử dụng vũ khí.

Trong thời gian ngắn ngủi, trường không thể hoàn chỉnh chương trình đào tạo, nhưng đã đủ để trang bị cho học viên lòng yêu nước, lý tưởng cách mạng và khả năng hành động trong thực tiễn. Theo Thạc sĩ Lê Thị Mai An, cán bộ chuyên môn Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế, ngay từ khi thành lập, trong nội bộ trường đã có tổ chức Việt Minh hoạt động bí mật. Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Hoàng Anh, Bí thư Việt Minh tỉnh, các học viên nhanh chóng được tuyên truyền, giác ngộ. Khi thời cơ đến, toàn bộ lực lượng của trường được huy động, trở thành lực lượng đặc biệt trong các sự kiện chính trị quan trọng của Cách mạng Tháng Tám tại Huế.

Dấu ấn khó phai

Một trong những sự kiện mang tính biểu tượng của cuộc cách mạng tại Huế là vào chiều 21/8/1945, hai học viên Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế, anh Đặng Văn Việt (sau này là Trung tá Đặng Văn Việt) và anh Nguyễn Thế Lương được giao nhiệm vụ thay lá cờ quẻ ly của triều Nguyễn bằng cờ đỏ sao vàng trên kỳ đài trước Ngọ Môn. Theo Thạc sĩ Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế, đây không chỉ là một hoạt động nghi lễ, mà là hành động thể hiện sự chuyển giao quyền lực lịch sử, đánh dấu sự cáo chung của chế độ phong kiến.

Trong bài viết “Tiến lên kỳ đài, hạ cờ vàng quẻ ly, treo cờ đỏ sao vàng”, cựu Trung tá Đặng Văn Việt kể rằng, khi hai anh tiếp cận kỳ đài và yêu cầu lính bảo vệ hạ cờ triều đình, Cai Kỉnh chỉ huy trung đội lính khố vàng định hô nổ súng, nhưng trước khí thế của cách mạng, ông đã gọi điện xin chỉ thị từ điện Kiến Trung. Câu trả lời từ Vua Bảo Đại ngắn gọn nhưng dứt khoát: “Chớ, chớ! Việt Minh đấy! Chúng mi nổ súng thì tao chết trước!”. Lá cờ đỏ sao vàng rộng 96 m² được từ từ kéo lên, thay thế cờ nhà Nguyễn, khẳng định chính quyền cũ đã buông xuôi và nhân dân đã đứng lên làm chủ vận mệnh của mình.

Từ sự kiện đó cho đến lễ míttinh ngày 23/8/1945, rồi lễ thoái vị ngày 30/8 tại Ngọ Môn, học viên Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế được huy động đứng vào lực lượng bảo đảm an ninh, giữ vững trật tự. Chính họ cũng là những người được phân công hộ tống cố vấn Vĩnh Thụy (Bảo Đại) ra Hà Nội theo lời mời của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Họ tham gia bảo vệ các cuộc mít-tinh lớn, hỗ trợ tiếp quản các bộ, ngành của chính phủ cũ và bắt giữ các toán lính Pháp nhảy dù ở Hiền Sĩ, Thuận An trong những ngày giành độc lập.

Một hiệu trưởng đặc biệt

Đóng góp âm thầm nhưng quyết đoán cho những thành công ấy là ông Phan Tử Lăng, Hiệu trưởng Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế. Xuất thân là sĩ quan Bảo an binh Trung Kỳ, từng được Pháp đào tạo về quân sự, ông là người có hiểu biết sâu rộng và bản lĩnh chính trị. Trong hồi ký “Tình dân biển cả”, Trung tướng Lê Tự Đồng kể lại: Sự chuyển hướng của ông Phan Tử Lăng về phía cách mạng bắt đầu từ một cuộc gặp tại nhà riêng, với hai đại diện Việt Minh là Tôn Quang Phiệt và Lê Tự Đồng.

Khi được hỏi về lý do đánh Nhật và con đường cách mạng sẽ đi đến đâu, ông Phan Tử Lăng bày tỏ nhiều băn khoăn. Đồng chí Lê Tự Đồng nói: “Nếu các ông đứng về phía chúng tôi thì chúng ta lại có thêm vũ khí, có thêm lực lượng để ông góp phần vào sự nghiệp cách mạng”. Sau khi lắng nghe và im lặng suy nghĩ, ông Lăng trả lời dứt khoát: “Tôi thấy con đường các ngài vạch ra là chí phải, rất hợp với lòng mong muốn của tôi bấy lâu nay.

Bây giờ các ngài muốn tôi phải làm gì?”. Từ thời khắc đó, ông đã trở thành một cánh tay nối dài của Việt Minh trong nội bộ Bảo an binh và hệ thống quân sự của chính phủ Trần Trọng Kim. Ông tạo điều kiện để cán bộ cách mạng vào tuyên truyền, huy động học viên của trường vào các hoạt động thực tế, sẵn sàng đương đầu với mọi tình huống cấp bách.

Trung tướng Lê Tự Đồng sau này đánh giá: “Chính lực lượng Bảo an binh của Phan Tử Lăng và anh em sinh viên Thanh niên Tiền tuyến Huế dưới sự chỉ huy của anh đã đóng góp đáng kể vào việc giành chính quyền ở Huế”. Ngày 6/9/2010, Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) ra quyết định công nhận Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế tại số 63 đường Lê Duẩn là di tích cấp tỉnh. Nhưng hơn thế, nơi đây là chứng tích sống động cho một giai đoạn đặc biệt: Khi những thanh niên trí thức đã trở thành lực lượng góp phần làm nên thắng lợi Cách mạng Tháng Tám ở Cố đô Huế .