Thích nghi với khí hậu khắc nghiệt
Bà Chamalea Thị Thuýnh, một nông hộ người Raglai ở Khánh Hòa, còn nhớ như in những năm tháng khó khăn vì hạn hán khốc liệt. “Muốn trồng hoa màu cũng không có nước, chăn nuôi bò cũng thiếu nguồn nước”, bà kể. Trên dải đất duyên hải Nam Trung Bộ - vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, có hàng chục nghìn nông hộ nhỏ cũng phải gồng mình trước thử thách của thời tiết như gia đình bà Chamalea Thị Thuýnh.
Để hỗ trợ bà con vượt qua những thách thức của điều kiện sống khó khăn ấy, năm 2020, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Ủy ban nhân dân các tỉnh thuộc dự án cùng Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và Quỹ Khí hậu Xanh đã khởi động dự án Tăng cường khả năng chống chịu của nông nghiệp quy mô nhỏ với an ninh nguồn nước do biến đổi khí hậu khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ (SACCR), với mục tiêu giúp các nông hộ dễ bị tổn thương tiếp cận nguồn nước ổn định, áp dụng mô hình canh tác thông minh và tham gia thị trường, trong đó ưu tiên đặc biệt nhóm yếu thế là phụ nữ và người dân tộc thiểu số.
Chỉ trong vài năm, những thay đổi đã hiện hữu. Hơn 1.100 ao trữ nước chống chịu khí hậu được xây dựng, mang lại lợi ích cho 22.000 hộ nông dân, một nửa trong số đó là hộ do phụ nữ làm chủ. Các ao nước được thiết kế tích hợp nhiều tính năng sáng tạo để giảm thiểu thất thoát nước và tránh bồi lắng. Ngoài ra, việc áp dụng các giải pháp dựa vào tự nhiên, như trồng các loại thực vật địa phương và cây chung quanh bờ ao, sẽ tăng cường khả năng chống chịu của ao nước trước các tác động của khí hậu như xói mòn và bốc hơi. Trong mùa khô năm 2024, những chiếc ao này đã cứu nguy cho cây trồng và vật nuôi ngay cả khi nắng hạn kéo dài.
Bên cạnh đó, hệ thống tưới tiêu trên hơn 730 ha đất đã được nâng cấp, hàng nghìn phiếu hỗ trợ thiết bị tiết kiệm nước được phát đến tay nông dân. Việc sử dụng công nghệ tưới hiện đại không chỉ giảm phụ thuộc vào nguồn nước ngầm mà còn tiết kiệm chi phí nhiên liệu.
Trao kiến thức cho người nông dân
Thông qua gần 900 lớp học đồng ruộng, hơn 21.000 nông dân đã được tập huấn kỹ thuật canh tác thích ứng với khí hậu. Lớp học đồng ruộng được mở rộng nhằm nâng cao hiểu biết của nông dân về dinh dưỡng cho cây trồng.
Điều này quan trọng hơn bao giờ hết trong bối cảnh thích ứng với hạn hán và thay đổi khí hậu diễn ra trong thời gian qua tại miền trung. Ngoài ra, nông dân cũng được hướng dẫn về xây dựng kế hoạch sản xuất nông nghiệp của gia đình mình.
Những kiến thức tưởng chừng nhỏ bé, nhưng đem lại hiệu quả lớn. Câu chuyện của chị Bo Bo Thị Hạnh ở Khánh Hòa là một thí dụ thuyết phục. Trước đây, chị vẫn tưới cây theo thói quen, dẫn đến lãng phí nước mà năng suất không cao. Sau khi tham gia lớp học, chị đã biết cách tưới hợp lý, tiết kiệm được 50% lượng nước, sản lượng bảo đảm giúp thu nhập cả năm đạt tới 400 triệu đồng - con số trước đây gia đình chị chưa từng nghĩ tới.
Ở Khánh Hòa, anh Thống Văn Đức vui mừng chia sẻ thành quả mà vụ thanh long vừa đạt được, bất chấp thời tiết khắc nghiệt. Với 13 tấn thanh long thu về, gia đình anh có thêm nguồn thu nhập đáng kể.
Ngoài đào tạo thực hành, dự án SACCR còn cung cấp bản tin khí hậu và tư vấn nông nghiệp đến từng thôn xóm qua loa phát thanh. Người nông dân giờ đây không còn bị động, mà có thể lên kế hoạch về mùa vụ từ làm sao chọn giống phù hợp, rồi gieo trồng thế nào cho đúng thời điểm, hạn chế tối đa rủi ro.
Không chỉ dừng lại ở sản xuất, các hộ dân còn được kết nối với thị trường tiêu thụ và các gói hỗ trợ tín dụng. Đến nay, có hơn 500 nông dân và hợp tác xã đã tham gia tập huấn về kinh doanh, quảng bá sản phẩm, tạo cơ hội đưa nông sản địa phương đi xa hơn, tiếp cận được thị trường rộng lớn hơn. Bên cạnh sự hỗ trợ từ Ủy ban nhân dân tỉnh, dự án cũng tăng cường hợp tác với Hội Phụ nữ địa phương để đến gần hơn, tạo được sự tin tưởng hơn với nhiều chị em, giúp họ mạnh dạn khởi sự kinh tế, tự chủ hơn về tài chính.
Sau quá trình triển khai mạnh mẽ, dự án đã tiếp cận hơn 87.000 nông dân, giúp nâng cao năng suất nhiều loại cây trồng lên từ 15-30%. Hệ thống ao, kênh, trạm bơm và kết nối “dặm cuối” đã đem nước về tận cánh đồng khô khát. Những nhóm sử dụng nước, nhóm nông dân học hỏi lẫn nhau đang trở thành nền tảng quản lý cộng đồng bền vững.
Quan trọng hơn, bà con đã có niềm tin rằng, họ hoàn toàn có thể sống được trên mảnh đất quê mình, thích ứng và làm ra của cải vật chất cho dù biến đổi khí hậu ngày một khắc nghiệt.
Thành công của SACCR cho thấy: nâng cao năng lực, sự hiểu biết và trao quyền cho nông hộ nhỏ không chỉ là biện pháp ứng phó, mà còn là giải pháp tất yếu để xây dựng một nền nông nghiệp bền vững trước biến đổi khí hậu.
Chúng tôi mong muốn giúp nông dân nâng cao khả năng chống chịu và cải thiện sinh kế, đặc biệt là các hộ nghèo và phụ nữ, để không ai bị bỏ lại phía sau”.
Bà Ramla Khalidi Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam
