Việc bảo tồn giá trị truyền thống, khơi dậy bản sắc địa phương và khai thác hợp lý tài nguyên văn hóa từ di tích, lễ hội đến cộng đồng dân cư đang mở ra hướng mới cho ngành du lịch địa phương.
Văn hóa là động lực phát triển
Đồng Nai không chỉ thu hút du khách bằng cảnh quan sinh thái đặc sắc mà còn bằng những trải nghiệm văn hóa độc đáo, hài hòa giữa quá khứ và hiện đại. Tỉnh định hướng khai thác tiềm năng du lịch, đồng thời tôn trọng và phát huy bản sắc văn hóa địa phương gắn với sinh kế bền vững.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vũ Xuân Trường cho biết, ngành du lịch xác định ba nguyên tắc cốt lõi: Văn hóa là nền tảng và mục tiêu phát triển; cộng đồng là chủ thể trong mọi hoạt động; và tôn trọng quyền tự quyết của cộng đồng. Đây là bước cụ thể hóa quan điểm của tỉnh: xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, con người Đồng Nai trở thành nguồn lực và động lực quan trọng cho phát triển.
Đồng Nai cũng triển khai các giải pháp nhằm bảo vệ văn hóa, nghiêm cấm mọi hành vi thương mại hóa, xuyên tạc hoặc lợi dụng văn hóa dân tộc chỉ để kinh doanh, làm phai nhạt bản sắc truyền thống. Theo ông Vũ Xuân Trường, tỉnh định hướng phát huy tiềm năng văn hóa thành lợi ích kinh tế cho cộng đồng. Ngành du lịch sẽ đào tạo kiến thức và kỹ năng về du lịch, quản lý homestay, an toàn vệ sinh thực phẩm, cùng kỹ năng giao tiếp và phục vụ cho thanh niên và đồng bào dân tộc thiểu số.
Đồng thời, tỉnh hỗ trợ khôi phục và phát huy các làng nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát, chế tác nhạc cụ; bảo tồn nghệ thuật trình diễn dân gian như cồng chiêng, đờn ca tài tử; và phát triển ẩm thực địa phương, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo, chân thực và giá trị cao.
Nhằm tập hợp sức mạnh cộng đồng trong phát huy giá trị văn hóa, ngành văn hóa sẽ thành lập các tổ hợp tác và xây dựng quy chế hoạt động minh bạch để bảo đảm cộng đồng dân tộc thiểu số được hưởng lợi công bằng từ doanh thu du lịch; khuyến khích họ tự giác gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của mình.
Chuỗi sản phẩm du lịch liên vùng sẽ được xây dựng nhằm tạo nên các tuyến du lịch mang đậm dấu ấn văn hóa địa phương và sinh thái vùng Đông Nam Bộ, như: “Văn hóa-sinh thái rừng”; kết nối Vườn quốc gia Cát Tiên với Vườn quốc gia Bù Gia Mập; “Văn hóa-lịch sử- biên giới”; khai thác các di tích lịch sử quốc gia lồng ghép giới thiệu văn hóa của các dân tộc thiểu số đã đồng hành cùng dân tộc trong các giai đoạn lịch sử, góp phần giáo dục truyền thống và quảng bá giá trị văn hóa vùng biên giới.
Làm sống dậy giá trị văn hóa
Hiện nay, ở Đồng Nai hình thành những điểm sáng về du lịch cộng đồng, như Bù Gia Mập, Tà Lài hay Sóc Bom Bo. Người dân là chủ thể lưu giữ kho tàng văn hóa truyền thống và trực tiếp kể câu chuyện về bản sắc dân tộc mình đến với du khách. Sự tham gia chủ động, tự tin và có tổ chức của cộng đồng tạo nên sức sống thật sự cho sản phẩm du lịch văn hóa. Khi người dân được trao quyền, hướng dẫn kỹ năng làm du lịch và tham gia trọn vẹn vào quá trình xây dựngvận hành-hưởng lợi, các giá trị văn hóa truyền thống không còn là “tài nguyên tĩnh” mà trở thành nguồn lực cho sinh kế bền vững.
Ông Trần Đình Dũng, du khách tham gia các hoạt động tại Sóc Bom Bo cho biết: Khi đến các điểm du lịch cộng đồng, ngoài khám phá và trải nghiệm văn hóa gắn với thiên nhiên, du khách còn góp phần bảo tồn và phát huy văn hóa bản địa qua việc sử dụng sản phẩm du lịch. Mỗi du khách là người làm du lịch có trách nhiệm sẽ đóng góp duy trì bản sắc văn hóa, tạo sinh kế bền vững cho người dân, đồng thời bảo vệ rừng và môi trường sinh thái.
Ông Vũ Xuân Trường nhấn mạnh, phát triển du lịch văn hóa cộng đồng phải đi đôi với bảo tồn văn hóa, bảo vệ tài nguyên và bảo đảm sinh kế lâu dài cho người dân. Vì vậy, tỉnh cùng các sở, ngành và chính quyền địa phương đang đẩy mạnh các chương trình đào tạo, kết nối doanh nghiệp-cộng đồng-chính quyền, giúp người dân thật sự trở thành chủ thể và hưởng lợi chính đáng từ du lịch địa phương.
Người trẻ đang trở thành lực lượng quan trọng thúc đẩy du lịch cộng đồng tại nhiều địa phương. Với khả năng nắm bắt xu hướng nhanh nhạy, sự sáng tạo và tư duy mở, họ mang đến cách tiếp cận mới trong bảo tồn và khai thác giá trị văn hóa bản địa. Nhiều bạn trẻ trở về quê hương, xây dựng homestay, tổ chức tour trải nghiệm và giới thiệu sản phẩm nông nghiệp đặc trưng, góp phần tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng. Họ biết ứng dụng công nghệ và truyền thông số để quảng bá hình ảnh địa phương, kết nối du khách và nâng cao chất lượng dịch vụ.
Quan trọng hơn, người trẻ còn là cầu nối giữ gìn bản sắc văn hóa, khi mỗi sản phẩm du lịch đều được kể lại bằng góc nhìn chân thành, mới mẻ. Thí dụ như anh Điểu Cóc, một thanh niên người Xtiêng tại Sóc Bom Bo (xã Bom Bo, tỉnh Đồng Nai), đã chủ động thành lập đội văn nghệ nhằm gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Nhận thấy âm nhạc cồng chiêng, điệu múa, lễ hội và câu chuyện đời sống của người Xtiêng đang dần phai nhạt, anh tập hợp thanh thiếu niên trong vùng, tổ chức luyện tập, sưu tầm bài chiêng cổ và phục dựng các tiết mục đặc trưng.
Anh Điểu Cóc cho biết: “Vừa bảo tồn văn hóa, chúng tôi còn định hướng đưa đội văn nghệ trở thành điểm nhấn trong du lịch tại Bom Bo. Những màn biểu diễn cồng chiêng, trải nghiệm thực hành nghi lễ và giao lưu văn hóa đã thu hút nhiều du khách, mang lại sinh kế cho bà con, tạo sân chơi văn hóa bổ ích cho thanh niên, đồng thời bảo tồn bản sắc dân tộc một cách sống động”.
