Món ăn độc đáo của người Pa Kô

Với người Pa Kô, Đổi A-lỗq là món ăn để thể hiện lòng biết ơn tổ tiên đã ban mùa màng bội thu, cuộc sống an lành. Món này có hai loại: Đổi Nchot (cơm ống lót lá) và Đổi Ngkai (cơm ống không lót lá).

Đổi Nchot quý nhất, là cơm ống có lót lá bên trong mang ý nghĩa tâm linh, thường dâng lễ Aza (mừng lúa mới) hoặc đãi khách quý. Đổi Ngkai giản dị, là cơm ống không có lót lá, ai cũng có thể làm và thưởng thức. Cách chế biến tương tự, nhưng Đổi Nchot cầu kỳ hơn.

Để làm Đổi A-lỗq, sau mùa thu hoạch, người Pa Kô chọn nếp ngon nhất, xay sàng sạch, rồi chặt tre non cỡ cổ tay làm ống nấu. Với Đổi Nchot, họ hái lá sa nhân và lá thơm (lá nếp) để lót trong ống.

Gạo nếp ngâm qua đêm, để ráo, bọc kín bằng lá sa nhân, cho vào ống tre, thêm nước. Đổi Ngkai không lót lá, chỉ đổ gạo vào 2/3 ống, thêm nước ngâm qua đêm. Cả hai loại được nướng như nhau: Đặt ống tre lên bếp than vừa lửa, nướng từ dưới lên, xoay đều để không cháy ống hay tràn cơm.

Sau hơn 30 phút, khi đầu ống mềm và tỏa mùi thơm là cơm đã chín, dậy mùi tre, lá sa nhân và mùi gạo nếp. Khi ăn, ống tre được cắt khúc để bóc dễ dàng. Cơm nếp săn chắc nhưng mềm, ngọt, thơm.

Sau lễ tục, người Pa Kô quây quần trên nhà sàn, bày món ăn truyền thống, trong đó có Đổi A-lỗq, cùng ăn và hòa mình vào sinh hoạt văn hóa, văn nghệ với khèn bè, đàn ta-lư, sáo.

Người cao tuổi ở A Liêng kể lại: Từ xa xưa khi đồng bào Pa Kô chưa có làng bản, họ thiếu thốn đủ thứ, sống chủ yếu ở trong rừng, du cư nay đây mai đó.

Khi chọn được vùng đất tốt, sau khoảng 5-10 năm canh tác, vùng đất không còn màu mỡ như trước, họ lại dời đi nơi khác để làm rẫy mới cho cây trồng tốt tươi hơn.

Cuộc sống tạm bợ, mỗi lần di chuyển, người Pa Kô chỉ mang theo lúa giống, gạo và một số loại vật nuôi. Thời đó không có xoong nồi, bát, họ chủ yếu sử dụng tre, nứa và gỗ làm vật dụng trong sinh hoạt hằng ngày.

Người Pa Kô thường nấu cơm bằng ống tre, cho nên món Đổi A-lỗq gắn bó mật thiết với đời sống hằng ngày. Không chỉ nấu cơm, họ còn dùng ống tre để chế biến thức ăn săn bắt từ rừng, suối như chim, cá, tôm, cua và các loại rau, cho thêm nước rồi nướng trên lửa.

Đây là cách thuận tiện nhất để sinh tồn trong lúc khó khăn. Khi nồi đất xuất hiện, việc nấu nướng hiện đại hơn, làng bản ổn định, và cơm được phân biệt thành cơm nồi và cơm ống. Từ đó, tên gọi cơm ống Đổi A-lỗq ra đời, trở thành món ăn thiêng liêng, gắn với lòng biết ơn tổ tiên.

Cuối mỗi vụ mùa hằng năm, người Pa Kô sẽ tổ chức lễ cúng Aza để tạ ơn đất trời, núi rừng và các vị thần. Họ cúng lúa mới để đánh giá kết quả thu hoạch từ mùa màng của một năm và hiến tạ vật nuôi gia súc, gia cầm phát triển nhiều nhất trong năm đó.

Dịp này, đồng bào Pa Kô cùng anh em, họ hàng gần xa sum họp. Mỗi gia đình đều bày tỏ lòng thành kính, hiếu khách bằng bữa tiệc thịnh soạn có những món ngon đặc trưng của dân tộc mình, trong đó có Đổi A-lỗq.