Độc đáo Lễ hội Yến sào Khánh Hòa

Hăng năm, cứ đến ngày mùng Mười tháng Năm Âm lịch, Lễ hội Yến sào Khánh Hòa lại rộn ràng diễn ra trên đảo Yến-Hòn Nội, thuộc vùng biển Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.

Ngôi đền thiêng đứng lừng lững lưng chừng núi. Kiến trúc giản dị mà tinh tế. Lễ vật bình dị mà thiêng liêng. Lòng người nhiệt huyết mà chân thành.

Ngay từ sáng sớm, những hậu duệ của người khai sinh ngành nghề yến sào; những người gắn bó với ngành nghề yến sào ở Khánh Hòa nói riêng, khắp cả nước nói chung cùng tề tựu trong lễ phục trang nghiêm, tâm thế hướng thượng mà tiến hành nghi thức dâng hương hoa, trà, quả thành kính tri ân, tưởng nhớ công đức lớn lao của thủy tổ, thánh mẫu; các vị tiền bối sáng lập, phát triển ngành nghề yến sào trong suốt 700 năm qua.

Theo sử sách, thời nhà Trần, năm 1328, trong một chuyến công cán phương nam, Đề đốc Thủy quân Lê Văn Đạt cùng đoàn quân của ông gặp bão lớn nên phải dạt thuyền vào đảo Hòn Tre. Tại đây, ông tình cờ phát hiện các đảo yến ở vùng biển đảo Bình Khang, thuộc tỉnh Khánh Hòa ngày nay.

Với tầm nhìn chiến lược của một vị tướng, ông thành lập các đội thủy quân bảo vệ, khai thác và phát triển nguồn tài nguyên quý giá này. Nghề yến sào nước ta ra đời từ đó. Và ông được người đời sau suy tôn là Thủy tổ ngành nghề yến sào. Hậu duệ của ông là các ông, bà Lê Văn Quang, Lê Thị Huyền Trâm thời Tây Sơn- Nguyễn Huệ là những người kế tục sự nghiệp.

Đến năm 1769, ông Lê Văn Quang hiến toàn bộ các đảo yến làm nguồn tài nguyên chính cho nhà Tây Sơn. Bà Lê Thị Huyền Trâm đã có công lớn trong việc chỉ huy tướng sĩ bảo vệ, khai thác, xuất khẩu yến sào. Vua Quang Trung băng hà, Nguyễn Ánh mang đại quân ra đánh phủ Bình Khang.

Đại Đô đốc Lê Thị Huyền Trâm và An phủ xứ Lê Văn Quang cùng nhiều tướng sĩ đã anh dũng chiến đấu và hy sinh năm 1793. Từ đó, bà Lê Thị Huyền Trâm được nhân dân trong vùng suy tôn là Đảo Chủ Thánh Mẫu, lập đền thờ trang nghiêm, đêm ngày thành kính hương khói trên các đảo.

Diễn ra sau khi kết thúc phần nghi lễ trang nghiêm, phần hội có nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao truyền thống như các điệu hò, ca múa, chèo thuyền, lắc thúng… tạo nên một không gian văn hóa biển, đảo đa dạng và sinh động.

Trong số đó, hội thi chế biến các món ăn từ nguyên liệu yến sào luôn hấp dẫn, mang đến cho khán giả những màn trình diễn nghệ thuật ẩm thực đầy sáng tạo, đặc sắc; tôn vinh những nét tinh hoa của ẩm thực yến sào. Xưa nay, ẩm thực yến sào là một trong những nét văn hóa độc đáo của vùng đất Khánh Hòa.

Yến sào đảo thiên nhiên nguyên chất có hương vị nồng nàn của biển cả. Đầu bếp dành nhiều thời gian, tâm sức chế biến những món ăn có sự kết hợp hài hòa âm dương, hàn nhiệt; phát huy ở mức cao nhất hàm lượng dưỡng chất có trong sản phẩm yến sào.

Và thưởng thức yến sào không chỉ có nhấm nháp hương vị tinh hoa của trời đất mà còn cảm thụ những nét tinh tế trong nghệ thuật chế biến món ăn; sự hài hòa trong hương vị và sắc màu; sự phù hợp tinh tế của thời gian, không gian và sự thăng hoa của tâm thế con người.

Tại Lễ hội Yến sào Khánh Hòa, du khách còn có điều kiện tìm hiểu, khám phá thực tiễn đời sống của loài chim yến; cách khai thác tổ chim yến cũng như cách chế biến những món ăn có giá trị dinh dưỡng cao từ nguyên liệu tổ chim yến đảo thiên nhiên.

Sau nhiều năm tổ chức, đến năm 2013, khi được đưa vào nội dung Festival Biển Nha Trang, Lễ hội Yến sào Khánh Hòa ngày càng tạo được ấn tượng sâu sắc trong lòng du khách trong và ngoài nước về thiên nhiên, văn hóa, sản vật của vùng đất Nha Trang, Khánh Hòa.

Đến nay, Việt Nam có khoảng 50 đảo yến. Trong số đó, riêng Khánh Hòa có tới 33 đảo, với 173 hang có chim yến sinh sống, làm tổ. Sản lượng yến sào đảo thiên nhiên Khánh Hòa chiếm hơn 70% tổng sản lượng của cả nước. Có lẽ, vì vậy, Khánh Hòa được mệnh danh là xứ sở non trầm, biển yến.

Từ nguồn nguyên liệu quý giá, Công ty Yến sào Khánh Hòa đã không ngừng nghiên cứu, sáng tạo và sản xuất hơn 60 dòng sản phẩm cao cấp mang các thương hiệu: Yến sào Khánh Hòa, Sanest, Sanvinest, Sanest Foods, Sanna... Mỗi sản phẩm yến sào là sự kết tinh của tri thức ngành nghề truyền thống, hướng đến giá trị vì lợi ích sức khỏe cộng đồng, bảo vệ môi trường sinh thái và phát triển bền vững.

Đầu tháng 6/2025, Tri thức dân gian và Lễ hội Yến sào Khánh Hòa được vinh danh, đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Theo hồ sơ vinh danh, đến nay, trải qua lịch sử ngành nghề đã có hơn 700 năm, những tri thức dân gian về khai thác, chế biến yến sào của cộng đồng dân cư ở địa phương chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, kinh tế độc đáo của vùng đất Khánh Hòa.

Riêng Lễ hội Yến sào Khánh Hòa là sự kết tinh đặc sắc giữa tín ngưỡng dân gian và hoạt động kinh tế, vừa mang đậm giá trị văn hóa truyền thống, vừa đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.

Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Yến sào Khánh Hòa Trịnh Thị Hồng Vân khẳng định: Sự kiện Tri thức dân gian và Lễ hội Yến sào Khánh Hòa được vinh danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nhắc nhở trách nhiệm bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị di sản, một phần không thể tách rời của bản sắc văn hóa, tâm linh và tín ngưỡng sâu sắc mà tổ tiên đã tạo dựng.

Nhiệm vụ của cộng đồng hôm nay là phải bảo tồn để di sản sống mãi, vươn xa; để những giá trị vô giá được lan tỏa mạnh mẽ trong lòng người dân Khánh Hòa và lan tỏa tới du khách trong nước và quốc tế.