Thể loại Nói thơ Vân Tiên gắn với tên và nội dung truyện thơ Nôm nổi tiếng của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu là Lục Vân Tiên được sáng tác vào khoảng đầu những năm 1850. Từ cuối năm 2022, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bến Tre (cũ) đã lên kế hoạch và tổ chức khảo sát một cách tổng thể để tìm hiểu về khả năng tồn tại, duy trì, sức sống của di sản trong cộng đồng trên địa bàn nhằm tiếp tục phát huy giá trị di sản của nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu. Đồng thời, phục hồi và bảo tồn loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian Nói thơ Vân Tiên ra đời trên vùng đất Ba Tri xưa.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Long Trần Thị Kiều Tôn cho biết: Qua quá trình nghiên cứu, khảo sát hiện trạng, nhận diện và xác định giá trị di sản cho thấy, Nói thơ Vân Tiên là một phương thức dân gian rất hiệu quả để truyền bá, phổ biến tác phẩm truyện thơ Nôm Lục Vân Tiên của cụ Đồ Chiểu đến với đông đảo công chúng thời bấy giờ, đặc biệt là người dân lao động không có điều kiện đọc sách. Hình thức “nói” hay “kể” câu chuyện từ trong tác phẩm thơ Lục Vân Tiên được hình thành ngay sau đó và có thể trong khoảng thời gian trước khi những ấn phẩm bằng chữ quốc ngữ của truyện thơ Lục Vân Tiên ra đời vào thập niên 80 của thế kỷ 19.
Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Long, phạm vi phân bố nghệ thuật trình diễn dân gian Nói thơ Vân Tiên không chỉ trong đời sống tinh thần của cư dân vùng đất Ba Tri mà còn lan rộng cả khu vực Nam Bộ.
Bên cạnh đó, không gian tồn tại của hình thức diễn xướng dân gian độc đáo này cũng rất tự nhiên, đa dạng: Khi là lúc ru con, khi trên bàn trà hay tiệc rượu; và kể cả nói thơ tại các buổi sinh hoạt gia đình, lúc nghỉ ngơi khi làm ruộng hay lồng ghép hình thức nói thơ trong các loại hình nghệ thuật dân gian đương đại khác. Chính sự mộc mạc, gần gũi và có tính giáo dục cao mà Nói thơ Vân Tiên đã trở thành một phần trong cuộc sống hằng ngày của người dân Bến Tre khi xưa.
Từ năm 2022, Hội Di sản văn hóa tỉnh Bến Tre (cũ) thành lập Câu lạc bộ Nói thơ Vân Tiên tại Nông trại Hải Vân - Sân Chim Vàm Hồ (xã Tân Mỹ, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre cũ, nay thuộc xã Mỹ Chánh Hòa, tỉnh Vĩnh Long) để quảng bá nghệ thuật độc đáo này đến các tầng lớp nhân dân và học sinh.
Phó Chủ nhiệm câu lạc bộ Lê Thị Bé Nhung cho biết: Đến nay, câu lạc bộ có 30 thành viên với nòng cốt là giáo viên ở các trường học, cán bộ đoàn ở các đơn vị, đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ và phát huy loại hình văn hóa diễn xướng dân gian Nói thơ Vân Tiên. Nông trại Hải Vân - Sân Chim Vàm Hồ đã đưa loại hình nghệ thuật Nói thơ Vân Tiên vào tour du lịch để trình diễn cho các em học sinh và du khách trải nghiệm. Từ đó, góp phần khơi dậy và lan tỏa mạnh mẽ loại hình nghệ thuật này đến thanh thiếu niên, giáo viên, cán bộ đoàn tại địa phương, du khách trong nước và quốc tế khi đến tham quan, trải nghiệm tại nông trại.
Thời gian tới, Câu lạc bộ Nói thơ Vân Tiên sẽ đề ra những định hướng phát triển trọng tâm hướng đến các chương trình trải nghiệm chuyên đề “Học và diễn Nói thơ Vân Tiên” tại Nông trại Hải Vân - Sân Chim Vàm Hồ. Trong đó, có các hoạt động như: Thưởng thức nghệ nhân trình diễn Nói thơ Vân Tiên, thực hành diễn xướng dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân và thành viên câu lạc bộ. Đồng thời, kết hợp trải nghiệm này với giáo dục đạo đức, nhân cách, kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh và học cách sáng tác thơ lục bát dựa trên tác phẩm Lục Vân Tiên của nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu.
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Long Nguyễn Thị Quyên Thanh cho biết: Hiện nay, toàn tỉnh Vĩnh Long có 19 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó “Nghệ thuật trình diễn dân gian Nói thơ Vân Tiên tỉnh Bến Tre” được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào tháng 6/2025. Đây là niềm vui chung của toàn thể nhân dân tỉnh Vĩnh Long, cũng là minh chứng cho một di sản văn hóa của quê hương đã được bảo tồn, phát huy.
Thời gian tới, chính quyền địa phương tập trung tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền bằng nhiều hình thức, nội dung phong phú nhằm nâng cao nhận thức của các cấp, ngành và nhân dân về ý nghĩa, tầm quan trọng của giá trị di sản văn hóa nói chung, “Nghệ thuật trình diễn dân gian Nói thơ Vân Tiên tỉnh Bến Tre” nói riêng.
Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Long đang nghiên cứu xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy giá trị “Nghệ thuật trình diễn dân gian Nói thơ Vân Tiên tỉnh Bến Tre” gắn với các hoạt động văn hóa của tỉnh; xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, giúp du khách khám phá, trải nghiệm và lan tỏa các giá trị di sản, nét văn hóa đặc sắc của địa phương.
Đồng thời, nghiên cứu tổ chức các lớp tập huấn trao truyền diễn xướng dân gian Nói thơ Vân Tiên cho thế hệ trẻ; sưu tầm, hệ thống hóa tài liệu, hiện vật liên quan; lựa chọn, đề nghị xét tặng danh hiệu vinh dự cho các nghệ nhân có nhiều đóng góp trong quá trình thực hành, trao truyền di sản. Ngoài ra, phối hợp Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức truyền dạy cho học sinh, đưa vào sinh hoạt ngoại khóa với những nội dung mới nhằm phát triển tư duy ngôn ngữ, giáo dục đạo đức, nhân cách cho thế hệ trẻ.
