Cửa rộng cho các nhà làm phim trẻ

Tấm gương chân thật phản chiếu thời cuộc

Có thể nói, phim tài liệu ngày càng có sức hút lớn đối với công chúng trong xã hội hiện đại. Sự chân thật, tự nhiên, tính thời sự kết hợp với sự sáng tạo trong cấu trúc và cách dẫn chuyện, bước đi tài tình trên ranh giới giữa nghệ thuật và báo chí là thế mạnh của dòng phim này. Trong những kỳ Liên hoan gần đây, khán phòng các buổi chiếu phim đều chật kín khán giả và thời lượng giao lưu với nhà làm phim, nhất là các nhà làm phim trẻ, độc lập luôn kéo dài bởi rất nhiều câu hỏi, lời bộc bạch đến từ cả hai phía cứ nối tiếp và luôn được lắng nghe.

Năm nay, các bộ phim được lựa chọn tập trung theo hướng thể hiện bản sắc văn hóa, nghị lực phi thường của con người vượt lên nghịch cảnh nhưng điều thú vị là qua đó, mỗi một bộ phim như đều phản chiếu đậm nét nhiều vấn đề thời cuộc.

Hai bộ phim đại diện của Thụy Điển và Israel đề cập đến vấn đề sức khỏe tâm thần, vốn luôn là sự ưu tiên giải quyết của các chính phủ trong Liên minh châu Âu hiện nay. Bộ phim đến từ vùng Wallonie-Bruxelles kể câu chuyện về công nghiệp luyện gang thép ở tỉnh Liège, Vương quốc Bỉ, và sự suy tàn của đế chế này. Qua đó, phim phản chiếu nỗi lo lắng về hiện tại và tương lai cuộc sống của không ít những người công nhân và cả nông dân Bỉ nói riêng, châu Âu nói chung trong tương quan quan hệ xã hội trước nhiều đổi thay của vận hành kinh tế thế giới như là hệ quả từ các hiệp định tự do thương mại và thuế quan.

Bên cạnh đó, một bộ phim tưởng như chỉ được xây dựng từ dữ liệu báo chí về Công nương Diana (phim The Princess) cũng hàm chứa các góc nhìn đa chiều từ báo chí và người thân trong gia đình Công nương, qua đó phản chiếu bối cảnh xã hội đương thời ở Vương quốc Anh, cũng như cách nhìn nhận của dân chúng Anh về chế độ quân chủ - vốn luôn là một chủ đề thời sự không chỉ ở Vương quốc này mà còn là mối quan tâm của đông đảo người dân thế giới.

Sự tiếp nối thế hệ ngoạn mục

Tương tự, các bộ phim từ Việt Nam cũng được xem như là những lát cắt hiện thực xã hội sống động. Ở đó, có cả sự chân thực đến khắc nghiệt trên các chuyến xe từ thiện chở bệnh nhân cùng người nhà đến hoặc rời bệnh viện, trong trại chăm sóc người mắc các chứng bệnh sức khỏe tâm thần, trong lá thư gửi mẹ trên thiên đường của một cô bé miền núi mồ côi. Lại cũng có những thi vị trong nỗ lực vươn lên của người khuyết tật, trong mong tìm câu trả lời cội nguồn là gì của người xa xứ, trong bước đường hòa nhập xã hội theo cách thông thường nhất của một cá nhân mắc chứng bệnh Down...

Điều nổi bật là ưu thế của các nhà làm phim trẻ Việt Nam trong Liên hoan. Như lời chia sẻ của đạo diễn Trịnh Quang Tùng, Phó Tổng Giám đốc phụ trách Nghệ thuật của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương (sinh năm 1975), ông là người nhiều tuổi nhất có phim tham gia Liên hoan, còn người trẻ nhất sinh năm 1991. Theo ông Tùng, giá trị quan trọng của Liên hoan phim này là giúp cho các nhà làm phim trẻ nói chung, thế hệ đồng nghiệp trẻ của ông tại Hãng phim nói riêng học hỏi được nhiều cách thức làm phim, cách kể câu chuyện mới.

Nguyễn Ánh, vốn tốt nghiệp chuyên ngành thiết kế đồ họa, đã quyết tâm theo đuổi làm phim tài liệu, chỉ sau một lần tình cờ xem bộ phim Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng (đạo diễn Nguyễn Thị Thắm), bị cuốn hút bởi câu chuyện và hình ảnh chân thực trong phim. Ánh bắt nhịp với một số thành viên các khóa học làm phim tài liệu Varan để học hỏi, thực hành. Tại Liên hoan lần này, Nguyễn Ánh kiêm công việc kỹ sư âm thanh cho ba trong số bốn bộ phim của các tác giả độc lập. Bên cạnh đó, phim mới do chị làm đạo diễn vừa lọt vòng chung khảo cuộc thi phim ngắn Inspiring Vietnam 2025, thuộc chuỗi cuộc thi phim ngắn Inspiring Asia.

Là tác giả có phim được chọn chiếu trong buổi khai mạc, đạo diễn Lê Anh Tuấn cảm thấy hạnh phúc trước vinh dự này. Bộ phim Hành trình yêu thương (45 phút) của anh và êkip đã có nhiều thay đổi so kịch bản ban đầu, sau những lần đi thực tế. Phim kể về những chuyến xe từ thiện đưa đón bệnh nhân của một số nhóm cá nhân giàu lòng trắc ẩn và đủ kiên nhẫn để làm công việc này trong lâu dài.

Để bảo đảm sự chân thực cho từng khuôn hình, đến độ khán giả không bị vương vất cảm giác có “bàn tay đạo diễn”, Lê Anh Tuấn quyết định chọn phương án không có đoàn làm phim, mà chỉ một mình anh quay phim với máy quay cầm tay và tự xử lý âm thanh đồng bộ. Trên những chuyến xe dài đằng đẵng, tâm trạng của bệnh nhân, người nhà, người lái xe và của chính nhà làm phim có những lúc hòa quyện nhau. “Nhiều lần, tôi còn thay phiên lái xe để các bác tài nghỉ ngơi”, anh Tuấn kể. Chọn thể thức phim tài liệu quan sát, không lời bình, không sắp đặt dàn cảnh, đạo diễn muốn có sự phù hợp giữa nội dung câu chuyện và ngôn ngữ thể hiện.

Nhờ đó, anh có thể đặt trọn cảm xúc vào từng cú bấm máy, lắng nghe từng lời bộc bạch của người trên xe và ráp nối lại trên bàn dựng.

Liên hoan do Hiệp hội các Viện văn hóa và các Đại sứ quán châu Âu-EUNIC khởi xướng năm 2009, có sự đồng hành của đối tác phía Việt Nam là Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương kể từ phiên thứ hai, năm 2010. Đặc biệt từ phiên thứ ba đến nay, Liên hoan hầu như đều diễn ra cùng lúc tại hai địa điểm: Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Tại một số phiên Liên hoan phim, còn có sự giao lưu và xem phim của các nhà làm phim trẻ trong khu vực ASEAN. Kể từ phiên tổ chức lần thứ tám, năm 2017, Liên hoan mở rộng hơn nữa cánh cửa đón chào các nhà làm phim độc lập trong nước.