Cấm trẻ em sử dụng mạng xã hội: Nên hay không?

Ngày càng nhiều chính phủ và các trường học triển khai áp dụng các lệnh cấm nhằm hạn chế trẻ em dán mắt vào màn hình. Nhưng hiệu quả của những biện pháp này đến đâu vẫn là điều gây tranh cãi.

Giúp trẻ tránh xa những nội dung có hại

Bắt nạt, tống tiền, lừa đảo, tấn công tình dục, chế giễu ngoại hình, tự hại bản thân, video học sinh đánh nhau lan truyền chóng mặt... Ngày nay thanh thiếu niên dường như không thể rời mắt khỏi màn hình. Bên cạnh niềm vui và ích lợi mà trẻ em nhận được, mạng xã hội đầy rẫy những nguy hiểm tiềm tàng đối với sức khỏe tinh thần và thể chất của trẻ em.

Trong những năm qua, hầu hết các nền tảng mạng xã hội đều cấm trẻ em dưới 13 tuổi đăng ký dịch vụ, nhưng thực tế không mang lại hiệu quả nào khi người dùng chỉ cần “khai man” tuổi là thoải mái sử dụng. Khi những mối lo ngại ngày càng gia tăng, các nhà lập pháp đã tìm cách hạn chế quyền truy cập mạng xã hội của thanh thiếu niên. Nhiều trường học đã ra lệnh cấm hoặc hạn chế học sinh sử dụng điện thoại di động. Nhiều nền tảng cũng đưa ra các biện pháp bảo vệ mới cho trẻ em. Chẳng hạn Instagram có biện pháp ngăn chặn người lạ trưởng thành nhắn tin trực tiếp cho thanh thiếu niên không theo dõi họ, hay tự động làm mờ ảnh khỏa thân trong tin nhắn gửi đến người dưới 18 tuổi. Hay TikTok, dưới áp lực của Chính phủ Pháp, phải cấm hashtag #SkinnyTok, được xem là một xu hướng khuyến khích việc giảm cân cực đoan trên nền tảng này.

Nhưng tất cả chưa đủ.

Gần đây nhất, Chính phủ Đan Mạch thông báo nước này sẽ cấm thiếu niên dưới 15 tuổi truy cập mạng xã hội và trao quyền cho cha mẹ quyết định cho phép con cái họ vào mạng xã hội hay không từ tuổi 13. Đây được xem là động thái mạnh mẽ nhất của một chính phủ thuộc Liên minh châu Âu nhằm hạn chế việc sử dụng mạng xã hội trong thanh thiếu niên, một vấn đề thu hút sự quan tâm từ khắp mọi nơi khi việc trực tuyến ngày càng phổ biến. Bộ trưởng Kỹ thuật số Đan Mạch Caroline Stage cho biết, Đan Mạch không loại trẻ em khỏi (thế giới) kỹ thuật số mà bảo vệ trẻ em tránh xa những nội dung có hại. “Trẻ em xứng đáng có một tuổi thơ an toàn trên mạng. Nếu không xác minh được độ tuổi phù hợp, chúng ta sẽ không bảo vệ được trẻ em khi trực tuyến”, bà nói.

Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA) của EU, có hiệu lực cách đây hai năm, đã cấm trẻ em dưới 13 tuổi mở tài khoản trên hầu hết các mạng xã hội như TikTok, Instagram, YouTube, Twitch, Reddit và Discord. Người dùng TikTok có thể xác minh độ tuổi bằng cách gửi một bức ảnh tự chụp để nền tảng phân tích và ước tính độ tuổi của họ. Meta, công ty mẹ của Instagram và Facebook, cho biết họ sử dụng một hệ thống tương tự để chụp ảnh và xác định độ tuổi của người dùng. Nhưng điều này rõ ràng chưa đủ.

Tháng 10 năm nay, 25 quốc gia EU, cùng với Na Uy và Iceland, đã ký một tuyên bố nhằm kêu gọi củng cố các biện pháp bảo vệ trẻ em trên mạng và ủng hộ xiết chặt giới hạn độ tuổi truy cập mạng xã hội. Ủy ban châu Âu cho phép các quốc gia thành viên tự đặt ra ngưỡng tuổi cho trẻ em ở mỗi nước. Ủy ban cũng đã phát triển một công cụ xác minh độ tuổi mà các quốc gia thành viên có thể sử dụng và tùy chỉnh các ứng dụng kiểm tra độ tuổi của riêng họ. Kế hoạch dài hạn là tích hợp công nghệ này vào thẻ ID kỹ thuật số của EU (eID) - một dạng nhận diện trực tuyến chính thức dự kiến ra mắt từ cuối năm 2026.

Hầu hết các nước châu Âu đều ủng hộ việc này. Pháp là quốc gia ủng hộ mạnh mẽ nhất việc cấm trẻ em truy cập mạng xã hội. Pháp đã áp dụng quy tắc xác minh độ tuổi nghiêm ngặt đối với các trang web khiêu dâm, buộc các trang này chặn quyền truy cập của người dùng vị thành niên. Tại Ireland, hầu hết các nền tảng được yêu cầu thực hiện việc kiểm tra độ tuổi và/hoặc có sự kiểm soát của cha mẹ theo Bộ luật An toàn trực tuyến của nước này, đặc biệt gắt gao đối với các nền tảng có nội dung dành cho người lớn như khiêu dâm hoặc có hình ảnh bạo lực.

Dự luật bảo vệ trẻ vị thành niên trực tuyến của Tây Ban Nha nhằm hạn chế quyền truy cập mạng xã hội đối với trẻ dưới 16 tuổi, sử dụng cartera digital beta - một app trên điện thoại để kiểm tra độ tuổi. Hy Lạp chưa đề xuất hoặc ủng hộ lệnh cấm hoàn toàn mạng xã hội đối với trẻ vị thành niên. Tuy nhiên, quốc gia này đang tiến tới một phương pháp tiếp cận kết hợp giữa xác minh độ tuổi trẻ em và việc kiểm soát của phụ huynh. Ứng dụng kiểm tra độ tuổi Kids Wallet của Hy Lạp sử dụng ID kỹ thuật số của cha mẹ để chấp thuận hoặc từ chối yêu cầu truy cập mạng xã hội của con cái.

Vẫn còn những bất đồng

Một trong những lệnh cấm quyết liệt nhất là ở Australia. Cuối năm ngoái Australia đã ban hành luật cấm trẻ em dưới 16 tuổi truy cập mạng xã hội, sẽ có hiệu lực vào tháng 12 năm nay. Các nền tảng như TikTok, Facebook, Snapchat, Reddit, X và Instagram có thể bị phạt tới 50 triệu đô la Australia nếu không có biện pháp hiệu quả ngăn chặn trẻ em dưới 16 tuổi mở tài khoản. Australia cũng muốn các ứng dụng xã hội hủy kích hoạt các tài khoản hiện có của hơn một triệu thanh thiếu niên. Tuy nhiên, UNICEF Australia cho biết lệnh cấm có thể ảnh hưởng đến các lợi ích của mạng xã hội như duy trì việc kết nối với bè bạn mà không khắc phục được những vấn đề mà trẻ em gặp phải khi trực tuyến. Họ cho rằng các lệnh cấm về mặt công nghệ là những công cụ thô sơ. Chúng có thể khiến thanh thiếu niên khó có tài khoản mạng xã hội hơn, nhưng không thay đổi các tính năng cơ bản của ứng dụng.

Giám đốc điều hành Viện Công nghệ, Luật và Chính sách UCLA Julia Powles, một nhà nghiên cứu người Australia cho biết, nhiều ứng dụng sử dụng các kỹ thuật có thể thu hút mạnh mẽ giới trẻ khiến người dùng duy trì trạng thái trực tuyến lâu hơn và giúp các công ty kiếm được nhiều tiền hơn từ quảng cáo. Bà cho rằng: Tiền là động lực của các nền tảng này. Nó tạo ra các hành vi thao túng và nó có thể bị lợi dụng bởi các ngành công nghiệp độc hại như cờ bạc và thực phẩm không lành mạnh. Bà lưu ý rằng lệnh cấm mạng xã hội mới của Australia yêu cầu các công ty “bỏ qua” các quảng cáo cũng như doanh thu quảng cáo. Như vậy, các lệnh cấm về mặt công nghệ có thể chỉ đang điều trị triệu chứng, trong khi không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của những rủi ro trực tuyến đối với trẻ vị thành niên.

Eurochild, mạng lưới các tổ chức thúc đẩy quyền trẻ em trên khắp châu Âu thì lập luận rằng việc bảo đảm độ tuổi không nên chỉ là việc ngăn trẻ em truy cập mạng xã hội, mà nên xác định khi nào trẻ em đang sử dụng một nền tảng và điều chỉnh các biện pháp bảo vệ theo nhu cầu của chúng và được sử dụng như một phần của một bộ công cụ rộng hơn để bảo vệ trẻ em trực tuyến.

Bà Fabiola Bas Palomares, chuyên gia về Chính sách và Vận động an toàn trực tuyến tại Eurochild lo ngại lệnh cấm không hiệu quả một phần do công nghệ xác định độ tuổi chưa bảo đảm, phần khác bởi nó xâm phạm quyền tiếp cận thông tin và vui chơi của trẻ em. Bà cho rằng nên tập trung vào việc xác định và giải quyết những nguy cơ mà trẻ em phải đối mặt trên mạng bằng cách buộc các nền tảng tuân thủ DSA thay vì một lệnh cấm triệt để.

Một số nước như Hy Lạp, Tây Ban Nha hay Anh tìm kiếm những biện pháp quản lý linh hoạt hơn có thể là một gợi ý. Hy Lạp và Tây Ban Nha cho rằng nên trao quyền cho phụ huynh giám sát hoạt động trực tuyến của con cái mình thông qua ứng dụng do chính phủ điều hành. Dưới độ tuổi 15, “các nền tảng nên yêu cầu có sự đồng ý được xác nhận của cha mẹ để truy cập”, Bộ trưởng kỹ thuật số Hy Lạp Dimitris Papastergiou nói. Nước Anh áp dụng một cách tiếp cận khác: tăng cường kiểm soát quyền riêng tư trên mạng và quản lý thời gian, thay vì cấm trẻ vị thành niên sử dụng các ứng dụng. Năm 2020, Anh bắt đầu cấm các dịch vụ như mạng xã hội và ứng dụng trò chơi điện tử sử dụng các kỹ thuật thúc đẩy người trẻ cung cấp thêm dữ liệu.