Phía sau các sản phẩm báo chí đa phương tiện là hành trình bền bỉ học hỏi, đổi mới để không bị cuốn trôi trong dòng chảy công nghệ.
Đổi mới tư duy, hoàn thiện kỹ năng
Gắn bó báo Nam Định trong 12 năm qua, Trần Viết Dư hình thành nền tảng về kỹ năng viết báo in, chụp ảnh hiện trường và cách truyền tải thông tin qua ngôn ngữ truyền thống trong giai đoạn công tác tại Phòng Văn hóa-Xã hội. Từ năm 2021, anh bước vào chặng đường mới khi chuyển sang Phòng Báo điện tử. “Làm báo trong môi trường số với những yêu cầu về tốc độ, cách thể hiện và ứng dụng công nghệ là thách thức với tôi khi đó”, Viết Dư bày tỏ.
Làm báo điện tử, ngoài việc thành thạo viết tin, bài và chụp ảnh, anh còn phải biết quay, dựng video, ghi âm, đọc lời bình…, đồng thời phải chủ động hơn trong việc định hình sản phẩm từ đầu đến cuối. Viết Dư cho biết: Tôi gần như bắt đầu lại từ con số 0, tự học từ kỹ năng đến cách dùng các phần mềm. Điều khó nhất không phải là kỹ thuật, mà là thay đổi tư duy làm báo. Phải học cách kể chuyện bằng hình ảnh, âm thanh, biểu cảm. Có những lần tác nghiệp, tôi “một mình đóng cả ba vai chèo”, thực hiện tất cả các vai trò từ lúc lên ý tưởng đến khi sản phẩm được hậu kỳ hoàn chỉnh.
Năm 2024, hoàn lưu bão số 2 gây mưa lớn và ngập úng diện rộng, kéo theo lũ quét, sạt lở đất tại Sơn La. Ngay lập tức, Ban biên tập báo Sơn La cử một nhóm phóng viên lao thẳng vào tâm lũ. Có mặt tại một trong hai bản bị ngập nặng nhất, phóng viên Lý Huyền Trăng kể: Chúng tôi vừa phải đối mặt với địa hình ngập lụt, tan hoang sau thiên tai, vừa chịu áp lực lớn để thực hiện một sản phẩm báo chí đa phương tiện. Việc dẫn trực tiếp hiện trường trong những tình huống như vậy thật sự rất khó. Khi ấy, kỹ năng quay phim của tôi còn hạn chế, vóc dáng nhỏ bé nên tôi thậm chí phải đi chân đất để tránh bị ngã trên những con đường trơn trượt. Dù nhiều cảnh quay bị rung lắc, nhưng nhờ tính chân thực nên các tác phẩm phản ánh bão lũ của chúng tôi sau đó nhận được lượng chia sẻ kỷ lục, trở thành động lực để chúng tôi tiếp tục rèn luyện thêm các kỹ năng tác nghiệp đa phương tiện sau này.
Là cây viết đã nhiều năm công tác tại TTXVN và hiện tại là phóng viên của Ban Nhân Dân điện tử, Báo Nhân Dân, Trần Sơn Bách từng có những tác phẩm để lại ấn tượng sâu sắc cho bạn đọc. Thường xuyên đi công tác với một phóng viên ảnh chuyên nghiệp, anh dần hình thành mong muốn học hỏi, hoàn thiện thêm kỹ năng về quay phim, chụp ảnh. Vừa học đồng nghiệp, Sơn Bách vừa tự mày mò tìm hiểu về bố cục, ánh sáng, tiêu cự… của máy ảnh và cách sử dụng flycam. Thành quả là trong các loạt bài “xông pha điểm nóng” như loạt về động đất Thổ Nhĩ Kỳ-Syria đầu năm 2023 hay động đất tại Myanmar hồi tháng 4 vừa qua, anh đều có những bức ảnh tự chụp ấn tượng, nâng cao hơn giá trị cho bài báo. “Việc lưu lại những hình ảnh sự kiện qua ống kính không chỉ có giá trị minh họa cho bài, mà còn giúp tôi hệ thống lại tuyến tính thời gian, lắng đọng cảm xúc để có cách kể chuyện chân thật nhất với độc giả”, Sơn Bách chia sẻ.
Đồng chí Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng: “Nhà báo hiện đại không chỉ cần viết bài hay, chụp ảnh, quay video đẹp, mà phải biết kết hợp tất cả những thứ đó. Và thậm chí phải có một sự am hiểu nhất định về công nghệ và sử dụng thành thạo công cụ mạng xã hội. Nói chung, những đòi hỏi về quy chuẩn với một nhà báo hiện nay đã khác xưa rất nhiều”.
Mở cánh cửa báo chí kỷ nguyên số
Xu hướng phát triển đa phương tiện, đa nền tảng đã trở thành tất yếu đối với mọi cơ quan báo chí. Trong bối cảnh truyền thông hiện đại, sự thích nghi của nhà báo trước những thay đổi chóng mặt của công nghệ là yếu tố then chốt quyết định sự tồn tại và phát triển của mỗi tòa soạn. Khoảng 3 năm trước, báo Hải Dương đã mạnh dạn thực hiện chuyển đổi, từ việc coi báo điện tử là ấn phẩm phụ sang nền tảng chính, ưu tiên đăng tải thông tin nhanh trên báo điện tử trước khi làm sâu hơn cho báo in. Sự thay đổi này nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin tức thời của độc giả, đặc biệt là giới trẻ và người dùng internet, mạng xã hội.
Thách thức lớn nhất đặt ra là việc thay đổi cách nghĩ, cách làm của đội ngũ phóng viên, biên tập viên, từ việc chỉ sản xuất ảnh và văn bản cho báo in sang phát triển thêm video, infographic, podcast. Đây là một quá trình chuyển hóa đòi hỏi sự thích nghi và học hỏi đồng thời nhiều kỹ năng. Sự phát triển của báo điện tử sau này lại có vai trò hỗ trợ, quảng bá báo in, tạo nên một hệ sinh thái cộng hưởng giữa báo in, báo điện tử và các nền tảng mạng xã hội.
Ông Nguyễn Quý Trọng, Phó Tổng Biên tập Báo và Đài Phát thanh-Truyền hình Hải Dương (đơn vị sáp nhập từ Báo và Đài Phát thanh-Truyền hình Hải Dương) cho biết: Để kết nối hiệu quả hơn với độc giả, báo Hải Dương đã lượng hóa bằng cách sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo (AI). Những công cụ này giúp phân tích sâu sắc những vấn đề độc giả đang quan tâm và xu hướng thông tin hiện hành. Việc đo lường lượng độc giả cho từng bản tin, từng chương trình cụ thể đã mang lại cái nhìn rõ ràng về hiệu suất nội dung, giúp báo Hải Dương phát hiện ra những chủ đề “hot” và tập trung nguồn lực sản xuất nội dung phù hợp. Ông Trọng nhấn mạnh, quá trình định lượng độc giả này đã thay đổi toàn bộ nhận thức trong hoạt động báo chí.
Việc thấu hiểu độc giả và sản xuất nội dung sát với thực tiễn đã mang lại những tín hiệu tích cực cho kinh tế báo chí của báo Hải Dương. Đặc biệt, doanh thu quảng cáo của báo Hải Dương tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 50% trong 3 năm gần đây, trở thành “điểm sáng” trong bối cảnh báo chí nói chung gặp nhiều khó khăn.
Nhà báo Lê Quỳnh Ngọc, Trưởng phòng Thư ký tòa soạn báo Sơn La cho biết, sự chuyển mình của báo Sơn La diễn ra song song với chủ trương chuyển đổi số quốc gia, thể hiện qua việc thành lập Tổ chuyển đổi số do một đồng chí Phó Tổng Biên tập làm tổ trưởng. “Dấn thân vào hiện trường và tác nghiệp đa phương tiện đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với tất cả phóng viên báo Sơn La. Trên hành trình chuyển đổi số và cạnh tranh khốc liệt với mạng xã hội, chúng tôi đặt mục tiêu “nhanh, trúng, đúng, hay” trong mỗi bản tin. Điều này đòi hỏi mỗi phóng viên phải thật sự đa năng, từ phỏng vấn, quay phim, chụp ảnh, bay flycam đến dẫn hiện trường và tự sản xuất các bài đa phương tiện. Để trang bị những kỹ năng này, báo Sơn La khuyến khích phóng viên tham gia các lớp tập huấn, kỹ năng làm báo đa phương tiện”, bà Ngọc cho biết.
Cũng theo nhà báo Lê Quỳnh Ngọc, nhiều tỉnh, thành phố đã và đang thực hiện sáp nhập các cơ quan báo chí và đài phát thanh, truyền hình khiến đòi hỏi về báo chí đa phương tiện càng lớn, do loại hình này giúp giảm nhân lực tác nghiệp. Tuy nhiên, cũng có những khó khăn nhất định do đặc thù khác biệt giữa báo viết (rõ ràng, chuyên sâu) và truyền hình (ngắn gọn, theo diễn biến), trong khi báo điện tử đòi hỏi thông tin chính xác, đầy đủ và kịp thời.
Chia sẻ về những thay đổi và áp lực mà người làm báo đang phải đối mặt, nhà báo Đặng Vân Thảo, báo Lào Cai cho biết: Nhà báo hiện nay phải có kỹ năng làm việc trên nhiều nền tảng cùng lúc như báo điện tử, phát thanh, truyền hình, báo in, fanpage và các mạng xã hội phổ biến như TikTok, Facebook. Để báo chí đến được với bạn đọc nhanh hơn, nhà báo phải tìm nhiều con đường để tiếp cận độc giả hơn. “Tuy nhiên, dù có đổi mới thế nào, cái cốt lõi là phải giữ vững định hướng và sự nhân văn trong làm báo”, nhà báo Vân Thảo nhấn mạnh.
Trong kỷ nguyên số, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành công cụ hỗ trợ nhà báo đa năng tối ưu hóa tác nghiệp. Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh cho rằng: “Nếu biết áp dụng công nghệ, nhà báo sẽ tiết kiệm thời gian cho những công việc tốn sức, để tập trung vào bài chuyên sâu, nội dung sáng tạo”.
