Hồi quang từ những tầng sâu ký ức trong tranh Nguyễn Trọng Tài

Triển lãm “Hồi quang phản chiếu” khai mạc ngày 21/12 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, giới thiệu 29 tác phẩm được họa sĩ Nguyễn Trọng Tài sáng tác trong vòng 5 năm qua.

Không gian hội họa tôn vinh ánh sáng

Là một trong những cái tên nổi bật của thế hệ họa sĩ đương đại Việt Nam, Nguyễn Trọng Tài bước ra từ chuyên ngành tranh khắc – một lĩnh vực đòi hỏi tư duy cấu trúc chặt chẽ, sự tính toán dứt khoát và tinh thần kỷ luật cao. Nền tảng ấy in dấu rõ nét trong toàn bộ hành trình sáng tác của anh sau này, dù chất liệu có thay đổi, cảm xúc có thăng hoa theo những ngả khác nhau.

Sau khi ra trường và bắt đầu sự nghiệp, Nguyễn Trọng Tài theo đuổi sơn dầu trong nhiều năm như một cách tự xây dựng sự ổn định nghề nghiệp và ngôn ngữ tạo hình. Có thể ví sơn dầu như cây cầu nối vừa giúp anh giữ lại tư duy bố cục của tranh khắc, đồng thời phát triển kỹ năng tạo chiều sâu, ánh sáng cần thiết cho việc làm chủ chất liệu phấn màu sau này.

Tại triển lãm, các tác phẩm sơn dầu của Nguyễn Trọng Tài đa phần có chủ đề phế tích, kiến trúc cổ, các công trình di sản ở Hà Nội, Huế hay thậm chí là quần thể Angkor (Campuchia)... Gam màu trầm, bố cục kiên cố mang đến người xem cảm nhận về chiều sâu của lịch sử và sự tàn phai của thời gian. Ở đó, không có sự lãng mạn dễ dãi, mà là cái nhìn nghiêm khắc, trần trụi về nguồn cội – nơi vẻ đẹp được chưng cất từ đổ nát.

Song song với mạch sáng tác ấy, mảng đề tài ballet (12 tác phẩm) là nơi anh vận dụng sự kết hợp của kỹ thuật quốc tế và tâm hồn Việt Nam. Được biết, đề tài đặc biệt này đã sớm cuốn hút Nguyễn Trọng Tài ngay từ những năm tháng còn ngồi trên ghế nhà trường. Các tác phẩm sơn dầu về múa ballet góp phần làm nên tên tuổi họa sĩ, được công chúng và giới sưu tầm đón nhận nồng nhiệt bởi sự kết hợp hài hòa giữa cấu trúc hình thể chuẩn mực và cảm xúc lắng sâu.

Triển lãm “Hồi quang phản chiếu” vì thế không đơn thuần là cuộc trưng bày, mà còn là sự kết tinh của một hành trình dài: từ tranh khắc đến sơn dầu, từ cấu trúc đến ánh sáng, từ quan sát ngoại giới đến chiêm nghiệm nội tâm.

Như chính họa sĩ Nguyễn Trọng Tài chia sẻ: “Mỗi thứ hiện hữu trên cuộc đời đều có vẻ đẹp riêng, chúng mang trong mình một thứ ánh sáng thuần khiết; có thứ lấp lánh, rực rỡ tại khoảnh khắc hiện sinh, có thứ lại bừng sáng lên khi đã đi qua những thăng trầm, đổ nát…”

“Hồi quang phản chiếu”, theo anh, chính là thứ ánh sáng lóe lên từ những vết nứt, từ mảnh vỡ cổ vật xưa cũ từng bị chôn vùi dưới nhiều tầng địa chất. Đó là sự va đập, phản chiếu giữa cái hoàn hảo và cái không hoàn hảo, giữa chuẩn mực khuôn vàng thước ngọc và vẻ đẹp của tàn tích còn lưu dấu.

Phấn màu, ballet và xúc cảm Á Đông

Gần đây, chất liệu phấn màu mang đến cho anh sự thăng hoa của cảm xúc. Nguyễn Trọng Tài đã nỗ lực và thành công đưa phấn màu thoát khỏi vai trò phác thảo truyền thống. Anh khéo léo khi dùng chất liệu bột khô để diễn tả những điều vô hình: ánh sáng, hơi ẩm và sự chuyển động của các vũ công ballet.

Bằng kỹ thuật tán và chồng lớp phấn mỏng tinh tế, các mảng màu trong tranh không khô cứng mà lan tỏa, tạo nên trải nghiệm gần như đa giác quan. Ở loạt tranh hậu trường ballet, người xem có thể “cảm” được không khí đậm đặc của phòng tập, sự ngưng đọng hơi ẩm trong từng nhịp thở. Những nét phấn lướt nhẹ ở rìa trang phục và hình thể gợi hiệu ứng thị giác về tốc độ, về sự mềm mại của vải tuyn, khiến chiếc váy như vừa mới dừng lại sau một cú xoay người.

Họa sĩ, nhà nghiên cứu mỹ thuật Vũ Huy Thông nhiều lần dùng từ "lung linh" và "long lanh" khi nhận xét về ánh sáng trong loạt tác phẩm ballet trong triển lãm. Anh cho rằng việc sử dụng phấn màu giúp họa sĩ kiểm soát tốt ánh sáng và sắc độ, nhất là cảm giác ánh sáng xuyên qua lớp trang phục của nhân vật. Quan trọng hơn, ở đây không chỉ là kỹ thuật, mà là sự tập trung và kiên trì của Nguyễn Trọng Tài, để mỗi bức tranh đều có chiều sâu và cảm xúc riêng.

Bên cạnh ballet, loạt tranh nude gồm 4 tác phẩm cũng cho thấy một lát cắt khác trong thế giới tạo hình của Nguyễn Trọng Tài. Ở đó, hình thể nữ giới được đặt trong mối liên hệ tinh tế với thiên nhiên bốn mùa. Vẻ đẹp con người được tôn vinh một cách thơ mộng và tôn trọng, tránh xa mọi sự phô trương hay dung tục.

Với Nguyễn Trọng Tài, hội họa không chỉ là sự nghiệp, mà là sự hòa nhập vào đời sống, là cách tôn vinh những điều căn bản nhất của con người: lao động, khổ luyện, tự do nội tâm. Sự đón nhận của công chúng đối với các tác phẩm trong “Hồi quang phản chiếu” là minh chứng rằng nghệ thuật chân chính, khi được tôi luyện bằng ý chí và sự tận hiến, luôn tìm được chỗ đứng xứng đáng.

Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn nhìn nhận không gian triển lãm bằng một giọng điệu giàu chất suy tưởng: “Thật tự tin mới dám đặt sự liều lĩnh vào lộ trình sáng tạo cá nhân để kiếm tìm bản thể. Tôi là ai đây giữa muôn loài?… Sơn dầu và Phấn màu là nhịp đi song đôi trên từng bức họa. Cách khai quật cổ vật đã chìm dưới đáy của sự quên lãng cũng là một lối đi riêng, chẳng giống người nào… Ngong ngóng ánh hồi quang phản chiếu, Nguyễn Trọng Tài đã chạm được rồi, qua từng bức họa”.

“Hồi quang phản chiếu”, như lời họa sĩ, là cuộc trở về của ánh sáng nội tại, cũng là hành trình tìm kiếm bản thể của mỗi cá nhân nghệ sĩ. Trong không gian triển lãm này, ánh sáng ấy không rực rỡ ồn ào, mà trong trẻo và dịu dàng chạm tới người xem rồi ghi dấu như một miền xúc cảm đẹp đẽ, bình yên.

Triển lãm mở cửa đón khách tham quan đến hết ngày 27/12 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.